Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 3/ मन्त्र 31
    ऋषिः - सप्तधृतिर्वारुणिर्ऋषिः देवता - आदित्यो देवता छन्दः - विराट् गायत्री, स्वरः - षड्जः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    3

    महि॑ त्री॒णामवो॑ऽस्तु द्यु॒क्षं मि॒त्रस्या॑र्य॒म्णः। दु॒रा॒धर्षं॒ वरु॑णस्य॥३१॥

    स्वर सहित पद पाठ

    महि॑। त्री॒णाम्। अवः॑। अ॒स्तु॒। द्यु॒क्षम्। मि॒त्रस्य॑। अ॒र्य॒म्णः। दु॒रा॒धर्ष॒मिति॑ दुःऽआ॒धर्ष॑म्। वरु॑णस्य ॥३१॥

    स्वर रहित मन्त्र

    महि त्रीणामवो स्तु द्युक्षम्मित्रस्यार्यम्णः । दुराधर्षँवरुणस्य ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    महि। त्रीणाम्। अवः। अस्तु। द्युक्षम्। मित्रस्य। अर्यम्णः। दुराधर्षमिति दुःऽआधर्षम्। वरुणस्य॥३१॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 3; मन्त्र » 31
    Acknowledgment

    सपदार्थान्वयः -

     हे ब्रह्मणस्पते ! तव कृपया मित्रस्य बाह्याभ्यन्तरस्थस्य प्राणस्य अर्य्यम्णः  य ऋच्छति=नियच्छत्याकर्षणेन पृथिव्यादीन् स सूर्यलोकस्तस्य वरुणस्य वायोर्जलस्य वा त्रीणां त्रयाणां (सकाशात् ) सकाशात् नः=अस्माकं द्युक्षं द्यौर्नीतिः प्रकाशः क्षियति=निवसति यस्मिंस्तत् दुराधर्षं दुःखेनाधार्षितुं योग्यं दृढं [महि]=महद् श्रवो रक्षणादिकम् अस्तु भवतु ॥ ३ । ३१ ।।

    [अनुवृत्तिमाह--]

    पदार्थः -

    (महि) महत् (त्रीणाम्) त्रयाणां सकाशात् । अत्र वा छन्दसि सर्वे विधयो भवन्तीति त्रेस्त्रय इति त्रयादेशो न (अवः) रक्षणादिकम् (अस्तु) भवतु (द्युक्षम्) द्यौर्नीतिः प्रकाशः क्षियति=निवसति यस्मिंस्तत् (मित्रस्य) बाह्याभ्यन्तरस्थस्य प्राणस्य (अर्यम्णः) य ऋच्छति=नियच्छत्याकर्षणेन पृथिव्यादीन्स सूर्यलोकस्तस्य ।श्वन्नुक्षन्पूषन० ॥ उ० १ ।१५९ ॥ अनेनायं निपातितः (दुराधर्षम्) दुःखेनाधर्षितुं योग्यं दृढ़म् (वरुणस्य) वायोर्जलस्य वा । वरुण इति पदनामसु पठितम् ॥ निघं० ५ । ४ ॥ न प्राप्तिसाधनो गृह्यते ॥ अयं मन्त्रः शत० २ ।३ ।४ ।३७ व्याख्यातः ॥ ३१ ॥

    भावार्थः -

    अत्र पूर्वस्मान्मन्त्राद् 'ब्रह्मणस्पते', 'नः' इति पदद्वयानुवृत्तिर्विज्ञेया ।

    [हे ब्रह्मणस्पते ! तव कृपया मित्रस्यार्यम्णो वरुणस्य त्रीणां सकाशात्, नः=अस्माकं द्युक्षं......[महि] महदवोऽस्तु]

    मनुष्यैस्सर्वेभ्यः पदार्थेभ्यः स्वस्यान्येषां च न्यायेन रक्षणं कृत्वा राज्यपालनं कार्यमिति ॥ ३ । ३१ ।।

    भावार्थ पदार्थः -

    भा० पदार्थ:-- द्युक्षम्=राज्यम् ॥

    विशेषः -

    सत्यधृतिर्वारुणिः। आदित्य:=ईश्वरः ॥ विराड् गायत्री। षड्ज: ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top