English
यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 10
ऋषिः - भरद्वाज ऋषिः
देवता - गृहपतयो देवताः
छन्दः - विराट ब्राह्मी बृहती,
स्वरः - मध्यमः
0
अग्ना३इ पत्नी॑वन्त्स॒जूर्दे॒वेन॒ त्वष्ट्रा॒ सोमं॑ पिब॒ स्वाहा॑। प्र॒जाप॑ति॒र्वृषा॑सि रेतो॒धा रेतो॒ मयि॑ धेहि प्र॒जाप॑तेस्ते॒ वृष्णो॑ रेतो॒धसो॑ रेतो॒धाम॑शीय॥१०॥
स्वर सहित पद पाठअग्नाऽ२इ। पत्नी॑व॒न्निति॒ पत्नी॑ऽवन्। स॒जूरिति॑ स॒ऽजूः। दे॒वेन॑। त्वष्ट्रा॑। सोम॑म्। पि॒ब॒। स्वाहा॑। प्र॒जाप॑ति॒रिति॑ प्र॒जाऽप॑तिः। वृषा॑। अ॒सि॒। रे॒तो॒धा इति॑ रेतःऽधः। रेतः॑। मयि॑। धे॒हि॒। प्र॒जाप॑ते॒रिति॑ प्र॒जाऽप॑तेः। ते॒। वृष्णः॑। रे॒तो॒धस॒ इति॑ रेतः॒ऽधसः॑। रे॒तो॒धामिति॑ रे॒तःऽधाम्। अ॒शी॒य॒ ॥१०॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्ना३इ पत्नीवन्त्सजूर्देवेन त्वष्ट्रा सोमम्पिब स्वाहा । प्रजापतिर्वृषासि रेतोधा रेतो मयि धेहि प्रजापतेस्त वृष्णो रेतोधसो रेतोधामशीय ॥
स्वर रहित पद पाठ
अग्नाऽ२इ। पत्नीवन्निति पत्नीऽवन्। सजूरिति सऽजूः। देवेन। त्वष्ट्रा। सोमम्। पिब। स्वाहा। प्रजापतिरिति प्रजाऽपतिः। वृषा। असि। रेतोधा इति रेतःऽधः। रेतः। मयि। धेहि। प्रजापतेरिति प्रजाऽपतेः। ते। वृष्णः। रेतोधस इति रेतःऽधसः। रेतोधामिति रेतःऽधाम्। अशीय॥१०॥
विषयः - पत्नी स्वपुरुषस्य कथं प्रशंसां प्रार्थनाञ्च कुर्य्यादित्युपदिश्यते ॥
सपदार्थान्वयः - हे [अग्ना३इ]=अग्ने सर्वसुखप्रापक स्वामिन् ! मया सजूः यः समानं जुषते सः त्वं देवेन दिव्यसुखप्रदेनत्वष्ट्रा सर्वदुःखविच्छेदकेन गुणेन स्वाहा सत्यवाग्विशिष्ट्या क्रियया सोमं सोमवल्ल्यादिनिष्पन्नमाह्लादकमासवविशेषंपिब। हे पत्नीवन् ! प्रशस्ता यज्ञसम्बन्धिनी पत्नी यस्य तत्सम्बुद्धौ त्वं वृषा वीर्य्यसेचकः रेतोधा: रेतः=वीर्य्यं दधातीति प्रजापतिः सन्तानादिपालक: असि, मयि विवाहितायां स्त्रियां रेतः वीर्य्यं धेहि धर । हे स्वामिन् ! अहं वृष्णः वीर्य्यवतः रेतोधसः पराक्रमधारकस्य प्रजापतेः सन्तानादिरक्षकस्य ते=तव सकाशाद् रेतोधां=पुत्रं वीर्य्यधारकमिति पराक्रमवन्तं पुत्रम् अशीय प्राप्नुयाम् ॥८ ।१०॥ [हे [अग्ना३]=अग्ने स्वामिन् ! मया सजूस्त्वं देवेन त्वष्ट्रा स्वाहा सोमं पिब]
पदार्थः -
(अग्ना३इ) सर्वसुखप्रापक ! (पत्नीवन्) प्रशस्ता यज्ञसम्बन्धिनी पत्नी यस्य तत्सम्बुद्धौ (सजूः) यः समानं जुषते सः (देवेन) दिव्यसुखप्रदेन(त्वष्ट्रा) सर्वदुःखविच्छेदकेन गुणेन (सोमम्) सोमवल्ल्यादिनिष्पन्नमाह्लादकमासवविशेषम् (पिब)(स्वाहा)सत्यवाग्विशिष्ट्या क्रियया (प्रजापतिः) सन्तानादिपालक: (वृषा) वीर्य्यसेचक: (असि)(रेतोधाः) रेतोवीर्य्यदधातीति (रेतः) वीर्य्यम् (मयि) विवाहितायां स्त्रियाम् (धेहि)धर (प्रजापतेः) सन्तानादिरक्षकस्य (ते) तव (वृष्णः) वीर्य्यवतः (रेतोधसः) पराक्रमधारकस्य (रेतोधाम्) वीर्य्यधारकमिति पराक्रमवन्तं पुत्रम् (अशीय) प्राप्नुयाम् ॥ अयं मन्त्र: शत० ४।४।२।१५-१८ व्याख्यातः ॥ १०॥
भावार्थः - इह जगति मनुष्यजन्म प्राप्य स्त्रीपुरुषौ ब्रह्मचर्योत्तमविद्यासद्गुणपराक्रमिणौ भूत्वा विवाहं कुर्याताम् । [हे स्वामिन् ! अहं वृष्ण......ते=तव सकाशाद् रेतोधां=पुत्रमशीय] विवाहमर्यादयैव सन्तानोत्पत्तिरतिक्रीडाजन्यसुखसम्भोगं प्राप्य नित्यं प्रमुदेताम् । विना विवाहेन पुरुषः स्त्रियं, वा--स्त्री पुरुषं मनसापि नेच्छेद् यतः स्त्रीपुरुषसम्बन्धेन मनुष्यवृद्धिर्भवति, तस्माद् गृहाश्रमं कुर्याताम् ॥ ८ । १०॥
विशेषः - भरद्वाजः । गृहपतय:=गृहस्थाः । विराड् ब्राह्मी बृहती। मध्यमः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal