English
यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 36
ऋषिः - विवस्वान् ऋषिः
देवता - परमेश्वरो देवता
छन्दः - भूरिक् आर्षी त्रिष्टुप्,
स्वरः - धैवतः
0
यस्मा॒न्न जा॒तः परो॑ऽअ॒न्योऽअस्ति॒ यऽआ॑वि॒वेश॒ भुव॑नानि॒ विश्वा॑। प्र॒जाप॑तिः प्र॒जया॑ सꣳररा॒णस्त्रीणि॒ ज्योती॑षि सचते॒ स षो॑ड॒शी॥३६॥
स्वर सहित पद पाठयस्मा॑त्। न। जा॒तः। परः॑। अ॒न्यः। अस्ति॑। यः। आ॒वि॒वेशेत्या॑ऽवि॒वेश॑। भुव॑नानि। विश्वा॑। प्र॒जाप॑ति॒रिति॑ प्र॒जाऽप॑तिः। प्र॒जयेति॑ प्र॒ऽजया॑। स॒र॒रा॒ण इति॑ सम्ऽर॒रा॒णः। त्रीणि॑। ज्योति॑षि। स॒च॒ते॒। सः। षो॒ड॒शी ॥३६॥
स्वर रहित मन्त्र
यस्मन्न जातः परोऽअन्योऽअस्ति यऽआविवेश भुवनानि विश्वा । प्रजापतिः प्रजया सँरराणस्त्रीणि ज्योतीँषि सचते स षोडशी ॥
स्वर रहित पद पाठ
यस्मात्। न। जातः। परः। अन्यः। अस्ति। यः। आविवेशेत्याऽविवेश। भुवनानि। विश्वा। प्रजापतिरिति प्रजाऽपतिः। प्रजयेति प्रऽजया। सरराण इति सम्ऽरराणः। त्रीणि। ज्योतिषि। सचते। सः। षोडशी॥३६॥
विषयः - अथ गृहाश्रममिच्छद्भ्यो जनेभ्यः परमेश्वर एवोपास्य इत्युपदिश्यते ॥
सपदार्थान्वयः - यस्मात् परमात्मनः पर: उत्तमः अन्यः भिन्नः न जातः प्रसिद्धः [अस्ति] । किंच--यो विश्वा सर्वाणिभुवनानि स्थानानि आविवेश, स प्रजापतिः विश्वस्याध्यक्षः प्रजया सर्वेण संसारेणसंरराणः सम्यग्दातृशीलः षोडशी प्रशस्ता: षोडश कला: [इच्छा प्राणः श्रद्धा पृथिव्यापोऽग्निर्वायुराकाशमिन्द्रियाणि मनोऽन्नं वीर्यं तयो मन्त्रा लोको नाम च] विद्यन्ते यस्मिन् सः त्रीणि ज्योतींषि सूर्य्य विद्युद्ग्न्याख्यानि सचते सर्वेषु समवैति ॥ ८। ३६ ॥ [यो विश्वा भुवनान्याविवेश, स प्रजापतिः प्रजया संरराण: षोडशी त्रीणि ज्योतींषि सचते]
पदार्थः -
(यस्मात्) परमात्मनः (न) निषेधे (जातः) प्रसिद्धः (परः) उत्तमः (अन्यः) भिन्नः (अस्ति)(यः)(आविवेश)(भुवनानि) स्थानानि (विश्वा) सर्वाणि। अत्र शेर्लुक्(प्रजापतिः) विश्वस्याध्यक्षः (प्रजया) सर्वेण संसारेण(संरराणः) सम्यग्दातृशीलः । अत्र व्यत्ययेनात्मनेपदम् । बहुलं छन्दसि ॥अ० २ । ४ । ७३ ॥इति शपः स्थाने श्लुः(त्रीणि)(ज्योतींषि) सूर्य्यविद्युदग्न्याख्यानि (सचते) सर्वेषु समवैति (सः)(षोडशी) प्रशस्ताः षोडश कला विद्यन्ते यस्मिन् स:। इच्छा प्राणः श्रद्धा पृथिव्यापोऽग्निर्वायुराकाशमिन्द्रियाणि मनोऽन्नं वीर्य्यन्तपो मन्त्रा लोको नाम चैताः कलाः प्रश्नोपनिषदि प्रतिपादिताः ॥ अयम्मन्त्रः शत० ४ । ४ । ५ । ६ व्याख्यातः ॥ ३६ ॥
भावार्थः - गृहाश्रममिच्छद्भिर्मनुष्यैः--यः सर्वत्राभिव्यापी, सर्वेषां लोकानां स्रष्टा, धर्ता, दाता, न्यायकारी, सनातनः, सच्चिदानन्दो, नित्य शुद्धबुद्धमुक्तस्वभाव:, सूक्ष्मात् सूक्ष्मः, महतो महान्, सर्वशक्तिमान् परमात्मास्ति, [यस्मात्परोऽन्यो न जातः [अस्ति]] यस्मात् कश्चिदपि पदार्थ उत्तमः समो वा नास्ति, स एवोपास्यः ॥ ८ । ३६ ॥
विशेषः - विवस्वान् । परमेश्वर:=स्पष्टम् ॥भुरिगार्षी त्रिष्टुप् । धैवतः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal