Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 9
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 16 17 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 9/ मन्त्र 6
    ऋषिः - बृहस्पतिर्ऋषिः देवता - अश्वो देवता छन्दः - भूरिक जगती, स्वरः - निषादः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    0

    अ॒प्स्वन्तर॒मृत॑म॒प्सु भे॑ष॒जम॒पामु॒त प्रश॑स्ति॒ष्वश्वा॒ भव॑त वा॒जिनः॑। देवी॑रापो॒ यो व॑ऽऊ॒र्मिः प्रतू॑र्तिः क॒कुन्मा॑न् वाज॒सास्तेना॒यं वाज॑ꣳ सेत्॥६॥

    स्वर सहित पद पाठ

    अ॒प्स्वित्य॒प्ऽसु। अ॒न्तः। अ॒मृत॑म्। अ॒प्स्वित्य॒प्ऽसु। भे॒ष॒जम्। अ॒पाम्। उ॒त। प्रश॑स्ति॒ष्विति॒ प्रऽश॑स्तिषु। अश्वाः॑। भव॑त। वा॒जिनः॑। देवीः॑। आ॒पः॒। यः। वः॒। ऊ॒र्मिः। प्रतू॑र्त्तिरिति॒ प्रऽतू॑र्त्तिः। क॒कुन्मा॒निति॑ क॒कुत्ऽमा॑न्। वा॒ज॒सा इति॑ वाज॒ऽसाः। तेन॑। अ॒यम्। वाज॑म्। से॒त् ॥६॥

    स्वर रहित मन्त्र

    अप्स्वन्तरमृतमप्सु भेषजमपामुत प्रशस्तिष्वश्वा भवत वाजिनः । देवीरापो यो वऽऊर्मिः प्रतूर्तिः ककुन्मान्वाजसास्तेनायं वाजँ सेत् ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    अप्स्वित्यप्ऽसु। अन्तः। अमृतम्। अप्स्वित्यप्ऽसु। भेषजम्। अपाम्। उत। प्रशस्तिष्विति प्रऽशस्तिषु। अश्वाः। भवत। वाजिनः। देवीः। आपः। यः। वः। ऊर्मिः। प्रतूर्त्तिरिति प्रऽतूर्त्तिः। ककुन्मानिति ककुत्ऽमान्। वाजसा इति वाजऽसाः। तेन। अयम्। वाजम्। सेत्॥६॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 9; मन्त्र » 6
    Acknowledgment

    सपदार्थान्वयः - हे देवीः ! दिव्यगुणसम्पन्नाः आपः अन्तरिक्षे व्याप्तिशीला: देवा विद्वांसश्च ! यूयं–यो वः युष्माकं समुद्रस्य । ककुन्मान् प्रशस्ताः ककुतः=लौल्या गुणा विद्यन्ते यस्मिन् वाजसाः वाजान्=संग्रामान् सनन्ति=संभजन्ति येन सः प्रतूर्त्तिः प्रकृष्टा तूर्णगतिर्यस्य सः ऊर्मिः आच्छादकस्तरङ्गः इव पराक्रमोऽस्ति, यदप्सु प्राणेषु अन्तः मध्ये अमृतं मरणधर्मरहितं करणमल्पमृत्युनिवारकंवा [उत] अप्सु जलेषु भेषजं रोगनाशकमौषधं चाऽस्ति, येनाऽयं सेनापतिः वाजं सङ्ग्राममन्नं च सेत्सम्बधनीयात् तेनायाम् उक्तानाम् प्रशस्तिषु गुणानां प्रशंसासु वाजिनः वाज:=प्रशस्तः पराक्रमो बलं वा येषां ते अश्वाः वेगवन्तः इव भवत ।। ९ । ६ ।। [ हे देवीरापो देवा विद्वांसश्च यूयं यो वःसमुद्रस्य.........ऊर्मिरिव पराक्रमोऽस्ति, यदप्सु........अमृतं[उत] अप्सु भेषजं चास्ति,........तेनापां प्रशस्तिषु.........अश्वा इव भवत]

    पदार्थः -
    (अप्सु) प्राणेषु (अन्तः) मध्ये (अमृतम्) मरणधर्मरहितं कारणमल्पमृत्युनिवारकं वा (अप्सु) जलेषु (भेषजम्) रोगनाशकमौषधम् (अपाम्) उक्तानाम् (उत) अपि (प्रशस्तिषु) गुणानां प्रशंसासु (अश्वाः) वेगवन्तः (भवत) (वाजिनः) वाजः=प्रशस्तः पराक्रमो बलं वा येषान्ते (देवीः) दिव्यगुणाः (आपः) अन्तरिक्षे व्याप्तिशीलाः (यः) (व:) युष्माकम् (ऊर्मिः) आच्छादकस्तरंगः (प्रतूर्तिः) प्रकृष्टा तूर्णगतिर्यस्य सः (ककुन्मान्) प्रशस्ताः ककुतः=लौल्या गुणा विद्यन्ते यस्मिन् । अत्र ककधातोरौणादिक उतिः ॥ उ० १ । ९४ ॥ (वाजसाः) वाजान्=संग्रामान् सनन्ति=संभजन्ति येन सः (तेन) (अयम्) सेनापतिः (वाजम्) संग्राममन्नं च (सेत्) संबन्धीयात् । अयं मन्त्रः शत० ५। १।६ व्याख्यातः ॥ ६ ॥

    भावार्थः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः ॥ स्त्रियः सागर इव गम्भीरा, जलमिव शान्तस्वभावा वीरप्रसवाः सदौषधसेविन्यो जलादिपदार्थाभिज्ञाः स्युरेवं ये पुरुषा वायुजलवेत्तृभिः सह संप्रयुञ्जते, तास्ते चारोगाः सन्तो विजयिनश्च स्युः ॥ ९।६।।

    भावार्थ पदार्थः - आपः=जलमिव शान्तस्वाभावाः (स्त्रियः) ।

    विशेषः - बृहस्पतिः । अश्वः=बलवान् गृहस्थः । भुरिग्जगती । निषादः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top