English
यजुर्वेद - अध्याय 19/ मन्त्र 48
इ॒दꣳ ह॒विः प्र॒जन॑नं मेऽअस्तु॒ दश॑वीर॒ꣳ सर्व॑गण स्व॒स्तये॑। आ॒त्म॒सनि॑ प्रजा॒सनि॑ पशु॒सनि॑ लोक॒सन्य॑भय॒सनि॑। अ॒ग्निः प्र॒जां ब॑हु॒लां मे॑ करो॒त्वन्नं॒ पयो॒ रेतो॑ऽअ॒स्मासु॑ धत्त॥४८॥
स्वर सहित पद पाठइ॒दम्। ह॒विः। प्र॒जन॑न॒मिति॒ प्र॒ऽजन॑नम्। मे॒। अ॒स्तु॒। दश॑वीर॒मिति॒ दश॑ऽवीरम्। सर्व॑ऽगणम्। स्व॒स्तये॑। आ॒त्म॒सनीत्या॑त्म॒ऽसनि॑। प्र॒जा॒सनीति॑ प्रजा॒ऽसनि॑। प॒शु॒सनीति॑ पशु॒ऽसनि॑। लो॒क॒सनीति॑ लोक॒ऽसनि॑। अ॒भ॒य॒सनीत्य॑भय॒ऽ सनि॑। अ॒ग्निः। प्र॒जामिति॑ प्र॒ऽजाम्। ब॒हु॒लाम्। मे॒। क॒रो॒तु॒। अन्न॑म्। पयः॑। रेतः॑। अ॒स्मासु॑। ध॒त्त॒ ॥४८ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इदँ हविः प्रजननं मे अस्तु दशवीरँ सर्वगणँ स्वस्तये । आत्मसनि प्रजासनि पशुसनि लोकसन्यभयसनि । अग्निः प्रजाम्बहुलाम्मे करोत्वन्नम्पयो रेतो अस्मासु धत्त ॥
स्वर रहित पद पाठ
इदम्। हविः। प्रजननमिति प्रऽजननम्। मे। अस्तु। दशवीरमिति दशऽवीरम्। सर्वऽगणम्। स्वस्तये। आत्मसनीत्यात्मऽसनि। प्रजासनीति प्रजाऽसनि। पशुसनीति पशुऽसनि। लोकसनीति लोकऽसनि। अभयसनीत्यभयऽ सनि। अग्निः। प्रजामिति प्रऽजाम्। बहुलाम्। मे। करोतु। अन्नम्। पयः। रेतः। अस्मासु। धत्त॥४८॥
विषय - संतानांनी काय केले पाहिजे, याविषयी -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (पत्नीचे कथन) (अग्निः) अग्नीप्रमाणे तेजस्वी माझा पती (मे) माझ्यासाठी (वा माझ्या गर्भातून) (बहुलाम्) अत्यंत सुख देणाऱ्या (प्रजाम्‌) संततीला (करोतु) जन्म देवो. (मे) माझे (इदम्) हे (प्रजनम्‌) जन्म देण्याचे कार्य (हविः) हवि म्हणजे आदान-प्रदान करण्याच्या (रूपाने सिद्ध होते) (पति-पत्नी दोघांच्या संमीलनातून संततीचा जन्म होतो) हे कर्म (दशवीरम्‌) दहा संतानांना जन्म देणारे व (सर्वगणम्‌) सर्वांशी सहभाव उत्पन्न करणारे आहे. हे माझे कर्म (आत्मसनि) अभयदानाचे सेवन करणारे आहे (या गृहस्थधर्माच्या पालनामुळे मला गृहस्थाला आत्म्याची उन्नती, संतानाची प्रगती, पशू आणि सेवकगणांची उन्नती प्राप्त होते आणि मी निर्भय राहू शकतो) हे वरील सर्व माझ्या संततीच्या (स्वस्तये) कल्याणासाठी (अस्तु) होवो. हे (परिवारातील वा समाजातील) माता-पिता आदी वृद्धजनहो, आपण (वरील उन्नती साधण्याकरिता) अस्मासु) आम्हा गृहस्थ पति-पत्नीमध्ये प्रजा (अन्नम्) भोजन (पयः) दूध आणि (रेतः) वीर्य (धत्त) धारण करण्याकरिता वा यांची वृद्धी होण्याकरिता (धत्त) आम्हाला मार्गदर्शन करा ॥48॥
भावार्थ - भावार्थ- जे स्त्री-पुरूष पूर्णब्रह्मचर्य धारण करून, समस्त विद्या प्राप्त करून एकमेकाच्या संमतीने स्वयंवर विवाह करतात, नंतर ऋतुगामी राहून विधिपूर्वक संतानाला जन्म देतात, त्यांची संताने सद्गुणयुक्त होतात आणि आपल्या जन्मदात्या माता-पित्यांना सदा आनंद देतात, सुखी करतात ॥48॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal