यजुर्वेद - अध्याय 19/ मन्त्र 74
सोम॑म॒द्भ्यो व्य॑पिब॒च्छन्द॑सा ह॒ꣳसः शु॑चि॒षत्। ऋ॒तेन॑ स॒त्यमि॑न्द्रि॒यं वि॒पान॑ꣳ शु॒क्रमन्ध॑स॒ऽइन्द्र॑स्येन्द्रि॒यमि॒दं पयो॒ऽमृतं॒ मधु॑॥७४॥
स्वर सहित पद पाठसोम॑म्। अ॒द्भ्य इत्य॒त्ऽभ्यः। वि। अ॒पि॒ब॒त्। छन्द॑सा। ह॒ꣳसः। शु॒चि॒षत्। शु॒चि॒सदिति॑ शुचि॒ऽसत्। ऋ॒तेन॑। स॒त्यम्। इ॒न्द्रि॒यम्। वि॒पान॒मिति॑ वि॒ऽपान॑म्। शु॒क्रम्। अन्ध॑सः। इन्द्र॑स्य। इ॒न्द्रि॒यम्। इ॒दम्। पयः॑। अ॒मृत॑म्। मधु॑ ॥७४ ॥
स्वर रहित मन्त्र
सोममद्भ्यो व्यपिबच्छन्दसा हँसः शुचिषत् । ऋतेन सत्यमिन्द्रियँविपानँ शुक्रमन्धसऽइन्द्रस्येन्द्रियमिदम्पयो मृतम्मधु ॥
स्वर रहित पद पाठ
सोमम्। अद्भ्य इत्यत्ऽभ्यः। वि। अपिबत्। छन्दसा। हꣳसः। शुचिषत्। शुचिसदिति शुचिऽसत्। ऋतेन। सत्यम्। इन्द्रियम्। विपानमिति विऽपानम्। शुक्रम्। अन्धसः। इन्द्रस्य। इन्द्रियम्। इदम्। पयः। अमृतम्। मधु॥७४॥
विषय - पुनश्च, तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - जो मनुष्य (शुचिषत्) पवित्राचार असून विद्वानांच्या सभेत बसतो, असा (हंसः) दुःखनाशक विवेकी मनुष्य (छन्दसा) स्वच्छन्दपणे (वा मनसोक्तपणे) (अद्भ्यः) उत्तम शुद्ध पाण्यात (सोमम्) सोमलता आदी औषधींचे सार मिसळून रस (व्यपिबत्) पितो. (विद्वज्जन त्याला उत्तम औषधी व सोमरस देतात) तो विवेकी माणूस (ऋतेन) सत्य वेद विज्ञानाने (अन्धसः) तयार केलेले उत्तम संस्कारित (वेदात वर्णित रीतीने तयार केलेले अन्न) सेवन करतो. दोषनिवारक (शुक्रम) आणि शुद्धीकरणाऱ्या (विपानम्) विविध प्रकारे माणसाचे रक्षण करणाऱ्या पदार्थांद्वारे (सुख प्राप्त करतो) तसेच तो विवेकी मनुष्य (सत्यम्) परमेश्वर तथा वर्तमान पदार्थांमधे सर्वोत्तम असलेल्या (इन्द्रियम्) ज्ञान-विज्ञानाला (इन्द्रस्य) योगविद्येने उत्पन्न पामेश्वर्य देणारे (सुख अनुभवतो) तसेच तो (इदम्) या प्रत्यक्ष असलेल्या भौतिक पदार्थाव्यतिरिक्त (पयः) उत्तम (पार लौकिक ज्ञान) रूप रस आणि (अमृतम्) मोक्ष सुख प्राप्त करून (मधु) मधुरता देणारे (इन्द्रियम्) जीवात्म्याला होणारे सुख अनुभव करतो. तोच सर्वोच्च आनंदाचा अनुभव घेतो. ॥74॥
भावार्थ - भावार्थ - जे मनुष्य युक्त आहार-विहार करणारे असतात, वेदाध्ययन करीत योगाभ्यास करतात, अविद्या आदी क्लेशांपासून मुक्त होण्याचा यत्न करतात, तसेच योगाच्या अष्टसिद्धी प्राप्त करतात, पण सिद्धी प्राप्त केल्यामुळे अहंकारी होत नाहीत, तेच लोक कैवल्यावस्था प्राप्त करतात आणि ब्रह्मानंद उपभोगतात. ॥74॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal