सपदार्थान्वयः - हे राजकर्माऽनुष्ठानार्ह विद्वन् ! त्वं स्वाहा बृहन्नौकारचनादिविद्यासिद्धेन यानेन समुद्रं समुद्द्रवन्ति जलानि यस्मिन् तमुदधिंगच्छ। स्वाहा खगोलप्रकाशिकया विद्यया सम्पादितेन विमानेन अन्तरिक्षम् आकाशंगच्छ। स्वाहा वेदवाचा सत्सङ्गसंस्कृतया वा देवं द्योतमानं सवितारं परमेश्वरं गच्छ जानीहि। स्वाहा योगयुक्त्या वाचा मित्रावरुणौ प्राणोदानौ गच्छ प्राणायामाऽभ्यासेन विद्धि । स्वाहा ज्योतिर्बोधयुक्त्या वाचा अहोरात्रे अहश्च रात्रिश्चाऽहोरात्रे गच्छ कालविद्यया जानीहि याहि वा । [स्वाहा] वेदाङ्गादिविज्ञानसहितया वाच। [छन्दांसि] ऋग्यजुःसामाऽथर्वणश्चतुरो वेदान् [गच्छ] पठनपाठनपुरस्सरेण श्रवणमनननिदिध्यासनसाक्षात्कारेण विजानीहि। [स्वाहा] भूमियानाऽऽकाशयानरचनभूगोलभूगर्भखगोलविद्यया [द्यावापृथिवी] द्यौश्च पृथिवी च तौ भूमिसूर्य्यौ तग्दतावभीष्टदेशदेशान्तरावितियावद् [गच्छ] जानीहि। स्वाहा यज्ञम्अग्निहोत्रशिल्पराजव्यवहारादिकं गच्छ! स्वाहा वैद्यकशास्त्रबोधार्हया वाचा सोमम्ओषधिसमूहं गच्छ जानिहि स्वाहा तद्गुणविज्ञापयित्र्या वाचा दिव्यं व्यवहर्त्तव्यं शुद्धं नभः जलं गच्छ प्राप्नुहि। स्वाहा तद्बोधयुक्त्या वाण्या अग्निं विद्युतं वैश्वानरं सर्वत्र प्रकाशमानं च गच्छ जानीहि, मे=मम मनः चित्तं हार्दि हृदयस्यातिशयेन प्रियं यच्छ निधेहि । ते=तव धूमः यन्त्रज्वलनवाष्पो दिवं सूर्यंज्योतिः ज्वालां स्वः सुखंगच्छतु। त्वं स्वाहा यज्ञानुष्ठानयन्त्ररचनविद्यया भस्मना पृथिवीमापृण समन्ताद् योजय ।। ६ । २१ ।। [हे राजकर्मानुष्ठानार्ह विद्वन्! त्वं स्वाहा समुद्रंगच्छ, स्वाहा, अन्तरिक्षं गच्छ, [स्वाहा, द्यावापृथिवी गच्छ] स्वाहा यज्ञं गच्छ, स्वाहा सोमं गच्छ.....]

पदार्थः -
(समुद्रम्) समुद्द्रवन्ति जलानि यस्मिन् तमुदधिम् (गच्छ) (स्वाहा) बृहन्नौकारचनादिविद्यासिद्धेन यानेन (अन्तरिक्षम्) प्रकाशम् (गच्छ) (स्वाहा) खगोलप्रकाशिकया विद्यया सम्पादितेन विमानेन (देवम्) द्योतमानं (सवितारम्) परमेश्वरम् (गच्छ) जानीहि (स्वाहा) वेदवाचा सत्सङ्गसंस्कृतया वा (मित्रावरुणौ) प्राणोदानौ (गच्छ) प्राणायामाभ्यासेन विद्धि (स्वाहा) योगयुक्त्या वाचा (अहोरात्रे) अहश्च रात्रिश्चाहोरात्रे।हेमन्तशिशिरावहोरात्रे च छन्दसि ॥ अ०। २। ४। २८॥अनेन नपुंसकत्वम् (गच्छ) कालविद्यया जानीहि याहि वा (स्वाहा) ज्योतिर्बोधयुक्त्या वाचा (छन्दांसि) ऋग्यजु:सामाथर्वणश्चतुरो वेदान् (गच्छ) पठनपाठन- पुरस्सरेण श्रवणमनननिदिध्यासनसाक्षात्कारेण विजानीहि (स्वाहा) वेदाङ्गादिविज्ञानसहितया वाचा (द्यावापृथिवी) द्यौश्च पृथिवी च तौ भूमिसूर्यौततावभीष्टदेशदेशान्तराविति यावत् (गच्छ) जानीहि (स्वाहा) भूमियानाकाशयानरचनभूगोलभूगर्भखगोलविद्यया (यज्ञम्) अग्निहोत्रशिल्पराजव्यवहारादिकम् (गच्छ) स्वाहा (सोमम्) ओषधिसमूहम् (गच्छ) जानीहि (स्वाहा) वैद्यकशास्त्रबोधार्हया वाचा (दिव्यम्) व्यवहर्त्तव्यं शुद्धम् (नभः) जलम् (गच्छ) प्राप्नुहि (स्वाहा) तद्गुणविज्ञापयित्र्या वाचा (अग्निम् ) विद्युतम् (वैश्वानरम्) सर्वत्र प्रकाशमानम् (गच्छ) जानीहि (स्वाहा) तद्बोधयुक्त्या वाण्या (मनः) चित्तम् (मे) मम (हार्द्दि) हृदयस्यातिशयेन प्रियम् (यच्छ) निधेहि (दिवम्) सूर्यम् (ते) तव (धूमः) यन्त्रज्वलनवाष्पः (गच्छतु) (स्व:) सुखम् (अन्तरिक्षम्) अवकाशम् (ज्योतिः) ज्वालाम् (पृथिवीम्) (भस्मना) (आ) समन्तात् (पृण) योजय (स्वाहा) यज्ञानुष्ठानयन्त्ररचनविद्यया॥ अयम्मन्त्रः शत०३।८।४।११-१८ तथा ८ । ५। १-५ व्याख्यातः ॥ २१॥

भावार्थः - धर्मादि राज्यव्यापारकरणवृत्तिमभीप्सुभिर्जनैर्भूमियानान्तरिक्षयानाकाशयानैर्विविधयन्त्रकलारचनैश्च सर्वा: सामग्री: सम्पाद्य द्रव्यसंचयः कार्यः ॥ ६ । २१ ।।

विशेषः - दीर्घतमाः। सेनापतिः=स्पष्टम्॥ साम्नी उष्णिक्।। देवं सवितारमित्यस्क ब्राह्मी उष्णित। यज्ञं गच्छेत्यस्य भुरिगार्षी उष्णिक्। मनो मेइत्यस्य आर्षी उष्णिक्। ऋषभः॥