Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 7/ मन्त्र 23
    ऋषिः - वत्सार काश्यप ऋषिः देवता - विश्वेदेवा देवताः छन्दः - अनुष्टुप्,प्राजापत्या अनुष्टुप्,स्वराट् साम्नी अनुष्टुप्,भूरिक् आर्ची गायत्री,भूरिक् साम्नी अनुष्टुप् स्वरः - षड्जः, गान्धारः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    13

    मि॒त्रावरु॑णाभ्यां त्वा देवा॒व्यं य॒ज्ञस्यायु॑षे गृह्णा॒मीन्द्रा॑य त्वा देवा॒व्यं य॒ज्ञस्यायु॑षे गृह्णा॒मीन्द्रा॒ग्निभ्यां॑ त्वा देवा॒व्यं य॒ज्ञस्यायु॑षे गृह्णा॒मीन्द्रा॒वरु॑णाभ्यां त्वा देवा॒व्यं य॒ज्ञस्यायु॑षे गृह्णा॒मीन्द्रा॒बृह॒स्पति॑भ्यां त्वा देवा॒व्यं य॒ज्ञस्यायु॑षे गृह्णा॒मीन्द्रा॒विष्णु॑भ्यां त्वा देवा॒व्यं य॒ज्ञस्यायु॑षे गृह्णामि॥२३॥

    स्वर सहित पद पाठ

    मि॒त्रावरु॑णाभ्याम्। त्वा॒। दे॒वा॒व्य᳖मिति॑ देवऽअ॒व्य᳖म्। य॒ज्ञस्य॑। आयु॑षे। गृ॒ह्णा॒मि॒। इन्द्रा॑य। त्वा॒। दे॒वा॒व्य᳖मिति॑ देवऽअ॒व्य᳖म्। य॒ज्ञस्य॑। आयु॑षे। गृ॒ह्णा॒मि॒। इ॒न्द्रा॒ग्निभ्या॒मिती॑न्द्रा॒ग्निऽभ्या॑म्। त्वा॒। दे॒वा॒व्य᳖मिति॑ देवऽअ॒व्य᳖म्। य॒ज्ञस्य॑। आयु॑षे। गृ॒ह्णा॒मि॒। इन्द्रा॒वरु॑णाभ्याम्। त्वा॒। दे॒वा॒व्य᳖मिति॑ देवऽअ॒व्य᳖म्। य॒ज्ञस्य॑। आयु॑षे। गृ॒ह्णा॒मि॒। इन्द्रा॒बृह॒स्पति॑भ्या॒मितीन्द्राबृह॒स्पति॑ऽभ्याम्। त्वा॒। दे॒वा॒व्य᳖मिति॑ देवऽअ॒व्य᳖म्। य॒ज्ञस्य॑। आयु॑षे। गृ॒ह्णा॒मि॒। इन्द्रा॒विष्णु॑भ्या॒मितीन्द्रा॒विष्णुभ्या॒मितीन्द्रा॒विष्णु॑ऽभ्याम्। त्वा॒। दे॒वा॒व्य᳖मिति॑ देवऽअ॒व्य᳖म्। य॒ज्ञस्य॑। आयु॑षे। गृ॒ह्णा॒मि॒ ॥२३॥

    स्वर रहित मन्त्र

    मित्रावरुणाभ्यान्त्वा देवाव्यं देवाव्यँयज्ञस्यायुषे गृह्णामीन्द्राय त्वा देवाव्यँयज्ञस्यायुषे गृह्णामीन्द्राग्निभ्यान्त्वा देवाव्यँयज्ञस्यायुषे गृह्णामीन्द्रावरुणाभ्यान्त्वा देवाव्यँयज्ञस्यायुषे गृह्णामीन्द्राबृहस्पतिभ्यान्त्वा देवाव्यँयज्ञस्यायुषे गृह्णामीन्द्राविष्णुभ्यान्त्वा देवाव्यँयज्ञस्यायुषे गृह्णामि ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    मित्रावरुणाभ्याम्। त्वा। देवाव्यमिति देवऽअव्यम्। यज्ञस्य। आयुषे। गृह्णामि। इन्द्राय। त्वा। देवाव्यमिति देवऽअव्यम्। यज्ञस्य। आयुषे। गृह्णामि। इन्द्राग्निभ्यामितीन्द्राग्निऽभ्याम्। त्वा। देवाव्यमिति देवऽअव्यम्। यज्ञस्य। आयुषे। गृह्णामि। इन्द्रावरुणाभ्याम्। त्वा। देवाव्यमिति देवऽअव्यम्। यज्ञस्य। आयुषे। गृह्णामि। इन्द्राबृहस्पतिभ्यामितीन्द्रा- बृहस्पतिऽभ्याम्। त्वा। देवाव्यमिति देवऽअव्यम्। यज्ञस्य। आयुषे। गृह्णामि। इन्द्राविष्णुभ्यामितीन्द्राविष्णुभ्यामितीन्द्रा- विष्णुऽभ्याम्। त्वा। देवाव्यमिति देवऽअव्यम्। यज्ञस्य। आयुषे। गृह्णामि॥२३॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 7; मन्त्र » 23
    Acknowledgment

    सपदार्थान्वयः - हे सभापते ! धर्मार्थकाममोक्षानिच्छुरहं यज्ञस्य अग्निहोत्रादे राज्यपालनान्तस्य आयुषे उन्नत्यै मित्रावरुणाभ्यां सख्युत्कृष्टाभ्यां देवाव्यं यो देवानवति स देवावीस्तं त्वां सभापतिं पूर्णविद्यमुपदेशकं वा गृह्णामि । हे सेनापते विद्वन् ! यज्ञस्य सत्सङ्गतिकरणस्य आयुषे उन्नत्यैइन्द्राय परमैश्वर्यवते देवाव्यं विद्वद्रक्षकंत्वा त्वां गृह्णामि। हे शस्त्रास्त्रविद्याविद्! यज्ञस्य शिल्पविद्याकार्यसिद्धिं करस्य आयुषे उन्नत्यैइन्द्राग्निभ्यां विद्युत्प्रसिद्धाभ्यां वह्निभ्यां देवाव्यं दिव्यविद्याबोधकं त्वा=त्वां गृह्णामि वृणोमि। हे शिल्पिन्! यज्ञस्य क्रियाकौशलसङ्गतस्य आयुषे उन्नत्यैइन्द्रावरुणाभ्यां विद्युज्जलाभ्यां देवाव्यम् एतद्विव्यविद्याव्यापकं त्वा= त्वां गृह्णामि। तथा यज्ञस्य योगविद्याप्रापकस्य विज्ञानस्य आयुषे उन्नत्यैइन्द्राबृहस्पतिभ्यां राजाऽनूचानाभ्यां विद्वद्भ्यां देवाव्यं प्रशस्तयोगविद्याप्रापकं त्वा=त्वां गृह्णामि अङ्गीकरोमि। हे विद्वन् ! यज्ञस्य ज्ञानमयस्य आयुषे वृद्धये इन्द्राविष्णुभ्याम् ईश्वरवेदज्ञानाभ्यां देवाव्यं ब्रह्मविदां तर्पकं त्वा=त्वांगृह्णामि ॥ ७ । २३॥ [हे सभापते! धर्मार्थकाममोक्षानिच्छुरहं यज्ञस्यायुषे...त्वां गृह्णामि]

    पदार्थः -
    (मित्रावरुणाभ्याम्) सख्युत्कृष्टाभ्याम् (त्वा) सभापतिं पूर्णविद्यमुपदेशकं वा (देवाव्यम्) यो देवानवति स देवावीस्तम्। अवितृस्तृतंत्रिभ्य ईः ॥ उ०३ । १५८॥ इति रक्षणाद्यर्थादवधातोरी: प्रत्यय: (यज्ञस्य) अग्निहोत्रादे राज्यपालनान्तस्य (आयुषे) उन्नत्यै (गृह्णामि) (इन्द्राय) परमैश्वर्य्यवते (त्वा) त्वाम् (देवाव्यम्) विद्वद्रक्षकम् (यज्ञस्य) सत्संगतिकरणस्य (आयुषे) (गृह्णामि) (इन्द्राग्निभ्याम्) विद्युत्प्रसिद्धाभ्यां वह्निभ्याम् (त्वा) त्वाम् (देवाव्यम्) दिव्यविद्याबोधकम् (यज्ञस्य) शिल्प- विद्याकार्य्यसिद्धिकरस्य (आयुषे) (गृह्णामि) वृणोमि (इन्द्रावरुणाभ्याम्) विद्युज्जलाभ्याम् (त्वा) त्वाम् (देवाव्यम्) एतद्दिव्यविद्याव्यापकम् (यज्ञस्य) क्रियाकौशलसंगतस्य (आयुषे) (गृह्लामि) (इन्द्राबृहस्पतिभ्याम्) राजानूचानभ्यां विद्वद्भ्याम् (त्वा) त्वाम् (देवाव्यम्) प्रशस्तयोगविद्याप्रापकम् (यज्ञस्य) योगविद्याप्रापकस्य विज्ञानस्य (आयुषे) (गृह्णामि) अङ्गीकरोमि (इन्द्राविष्णुभ्याम्) ईश्वरवेदज्ञानाभ्याम् (त्वा) त्वाम् (देवाव्यम्) ब्रह्मविदां तर्पकम् (यज्ञस्य) ज्ञानमयस्य (आयुषे) वृद्धये (गृह्णामि) ॥ अयं मन्त्रः शत० ४ । २ । ३ । १२-१८। व्याख्यातः ॥ २३॥

    भावार्थः - प्रजाजनैः सकलशास्त्रप्रचाराय सर्वविद्याकुशलोऽतिशयितब्रह्मचर्यादिकर्मानुष्ठाता सभाध्यक्षः कर्त्तव्यः सोऽपि प्रीत्या सकलशास्त्रं प्रचारयेत् ।। ७ । २३ ।।

    विशेषः - वत्सारः काश्यपः । विश्वेदेवाः=विद्वांसः।। मित्रावरुणाभ्यामित्यस्यानुष्टुप्, इन्द्राग्निभ्यामित्यस्य प्राजापत्यानुष्टुप्, इन्द्रावरुणाभ्यामित्यस्य स्वराट् साम्न्यनुष्टुप्।गान्धारः॥ इन्द्रबृहस्पतिभ्यामित्यस्य भुरिगार्ची गायत्री।षड्जः॥ इन्द्राविष्णुभ्यामित्यस्य भुरिक् साम्न्यनुष्टुप् । गान्धारः ।।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top