यजुर्वेद - अध्याय 13/ मन्त्र 47
ऋषिः - विरूप ऋषिः
देवता - अग्निर्देवता
छन्दः - विराड ब्राह्मी पङ्क्तिः
स्वरः - पञ्चमः
4
इ॒मं मा हि॑ꣳसीर्द्वि॒पादं॑ प॒शुꣳ स॑हस्रा॒क्षो मेधा॑य ची॒यमा॑नः। म॒युं प॒शुं मेध॑मग्ने जुषस्व॒ तेन॑ चिन्वा॒नस्त॒न्वो निषी॑द। म॒युं ते॒ शुगृ॑च्छतु॒ यं द्वि॒ष्मस्तं ते॒ शुगृ॑च्छतु॥४७॥
स्वर सहित पद पाठइ॒मम्। मा। हि॒ꣳसीः॒। द्वि॒पाद॒मिति द्वि॒ऽपाद॑म्। प॒शुम्। स॒ह॒स्रा॒क्ष इति॑ सहस्रऽअ॒क्षः। मेधा॑य। ची॒यमा॑नः। म॒युम्। प॒शुम्। मेध॑म्। अ॒ग्ने। जु॒ष॒स्व॒। तेन॑। चि॒न्वा॒नः। त॒न्वः᳖। नि। सी॒द॒। म॒युम्। ते॒। शुक्। ऋ॒च्छ॒तु॒। यम्। द्वि॒ष्मः। तम्। ते॒। शुक्। ऋ॒च्छ॒तु॒ ॥४७ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इमम्मा हिँसीर्द्विपादम्पशुँ सहस्राक्षो मेधाय चीयमानः । मयुम्पशुम्मेधमग्ने जुषस्व तेन चिन्वानस्तन्वो निषीद । मयुन्ते शुगृच्छतु यन्द्विष्मस्तन्ते शुगृच्छतु ॥
स्वर रहित पद पाठ
इमम्। मा। हिꣳसीः। द्विपादमिति द्विऽपादम्। पशुम्। सहस्राक्ष इति सहस्रऽअक्षः। मेधाय। चीयमानः। मयुम्। पशुम्। मेधम्। अग्ने। जुषस्व। तेन। चिन्वानः। तन्वः। नि। सीद। मयुम्। ते। शुक्। ऋच्छतु। यम्। द्विष्मः। तम्। ते। शुक्। ऋच्छतु॥४७॥
विषय - पशुगण की रक्षा, मनुष्य, अश्व आदि एक शक, गौ आदि दुधार पशु, भेड, बकरी, इनकी रक्षा और हिंसकों के नाश का आदेश ।
भावार्थ -
हे राजन् ! हे पुरुष ! तू ( मेधाय ) सुख प्राप्त करने के लिये ( चीयमान: ) निरन्तर बढ़ता हुआ ( इमं ) इस ( द्विपादं ) दोपाये पुरुष को और ( पशुं ) उसके उपयोगी चौपाये पशु को भी ( मा हिंसी: ) मत्त नाश कर, मत मार हे ( अग्ने ) ज्ञानवन् ! नेतः ! तु ( मेघम् पवित्र अन्न उत्पन्न करनेवाले ( मयुं पशुम् ) जंगली पशु को भी जुषस्व प्रेम कर, उसकी वृद्धि चाह । और ( तेन ) उससे भी ( चिन्वानः ) अपनी सम्पत्ति को बढ़ाता हुआ ( तन्वः ) अपने शरीर के बीच में हृष्ट पुष्ट होकर ( निषीद ) रह । ( ते शुक् ) तेरा संतापकारी क्रोध या तेरी पीड़ा भी ( मयुम् ) हिंसक जंगली पशु को (ऋच्छतु ) प्राप्त हो । और ( यं यमः ) जिससे हम प्रेम नहीं करते ( सं ) उसको (ते) तेरा (शुक्) संतापकारी क्रोध या तेरी पीड़ा ( ऋच्छतु ) प्राप्त हो । शत०७।५।२।३२॥
टिप्पणी -
'सहस्राक्ष मेधा या' इति काण्वः ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - अग्निर्देवता । विराड् ब्राह्मी पंक्तिः । पञ्चमः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal