Loading...

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 13/ मन्त्र 49
    ऋषिः - विरूप ऋषिः देवता - अग्निर्देवता छन्दः - कृतिः स्वरः - निषादः
    1

    इ॒मꣳ सा॑ह॒स्रꣳ श॒तधा॑र॒मुत्सं॑ व्य॒च्यमा॑नꣳ सरि॒रस्य॒ मध्ये॑। घृ॒तं दुहा॑ना॒मदि॑तिं॒ जना॒याग्ने॒ मा हि॑ꣳसीः पर॒मे व्यो॑मन्। ग॒व॒यमा॑र॒ण्यमनु॑ ते दिशामि॒ तेन॑ चिन्वा॒नस्त॒न्वो निषी॑द। ग॒व॒यं ते॒ शुगृ॑च्छतु॒ यं द्वि॒ष्मस्तं ते॒ शुगृ॑च्छतु॥४९॥

    स्वर सहित पद पाठ

    इ॒मम्। सा॒ह॒स्रम्। श॒तधा॑र॒मिति॑ श॒तऽधा॑रम्। उत्स॑म्। व्य॒च्यमा॑न॒मिति॑ विऽअ॒च्यमा॑नम्। स॒रि॒रस्य॑। मध्ये॑। घृ॒तम्। दुहा॑नाम्। अ॒दि॑तिम्। जना॑य। अग्ने॑। मा। हि॒ꣳसीः॒। प॒र॒मे। व्यो॑म॒न्निति॒ विऽओ॑मन्। ग॒व॒यम्। आ॒र॒ण्यम्। अनु॑। ते॒। दि॒शा॒मि॒। तेन॑। चि॒न्वा॒नः। त॒न्वः᳖। नि। सी॒द॒। ग॒व॒यम्। ते॒। शुक्। ऋ॒च्छ॒तु॒। यम्। द्वि॒ष्मः। तम्। ते॒। शुक्। ऋ॒च्छ॒तु॒ ॥४९ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    इमँ साहस्रँ शतधारमुत्सँव्यच्यमानँ सरिरस्य मध्ये । घृतन्दुहानामदितिञ्जनायाग्ने मा हिँसीः परमे व्योमन् । गवयमारण्यमनु ते दिशामि तेन चिन्वानस्तन्वो निषीद । गवयन्ते शुगृच्छतु यन्द्विष्मस्तन्ते शुगृच्छतु ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    इमम्। साहस्रम्। शतधारमिति शतऽधारम्। उत्सम्। व्यच्यमानमिति विऽअच्यमानम्। सरिरस्य। मध्ये। घृतम्। दुहानाम्। अदितिम्। जनाय। अग्ने। मा। हिꣳसीः। परमे। व्योमन्निति विऽओमन्। गवयम्। आरण्यम्। अनु। ते। दिशामि। तेन। चिन्वानः। तन्वः। नि। सीद। गवयम्। ते। शुक्। ऋच्छतु। यम्। द्विष्मः। तम्। ते। शुक्। ऋच्छतु॥४९॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 13; मन्त्र » 49
    Acknowledgment

    भावार्थ -
    ( सरिरस्य मध्ये ) आकाश, अन्तरिक्ष के बीच में (व्यच्य- मानं) विविध प्रकार से फैलने वाले ( शतधारम् ) सैकड़ों धार बरसाने वाले ( उत्स ) आश्रय, सोमरूप मेघ के समान ( सरिरस्य मध्ये व्यच्य- मानम् ) लोक में विद्यमान सैकड़ों को धारक पोषक और ( साहस्रम् ) हज़ारों सुखद पदार्थों के उत्पादक ( इमम् ) इस बैल को और ( जनाय ) मनुष्यों के हित के लिये (घृतम्) घी, दूध, अन्न आदि पुष्टिकारक पदार्थ ( दुहानाम् ) प्रदान करने वाली ( अदितिम् ) अहिंसनीय, पृथिवी के समान गौ को भी हे (अग्ने) राजन् ! ( परमे व्योमन् ) अपने सर्वोकृष्ट रक्षा स्थान में या अपने रक्षण कार्य में तत्पर होकर ( मा हिंसी: ) मत मार । (ते) तुझे मैं ( गवयम् आरण्यम् ) जंगली पशु गवय का ( अनु दिशामि ) उपदेश करता हूं | ( तेन ) उससे ( चिन्वानः ) अपनी ऐश्वर्य की वृद्धि करता हुआ ( तन्वः निषद ) अपने शरीर को स्थिर कर । ( ते शुक् गवयम् ऋच्छतु ) तेरा शोक संताप या क्रोध 'गवय' नाम के पशु को प्राप्त हो। और ( यं द्विष्मः तं ते शुक् ऋच्छतु ) जिस शत्रु से हम द्वेष करते हैं तेरा संताप और पीड़ाजनक को उसको प्राप्त हो ॥ शत० ७।५ । २। ३४ ॥

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - अग्निर्देवता । कृतिः । निषादः ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top