यजुर्वेद - अध्याय 15/ मन्त्र 49
ऋषिः - परमेष्ठी ऋषिः
देवता - अग्निर्देवता
छन्दः - आर्षी त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
1
येन॒ऽऋष॑य॒स्तप॑सा स॒त्रमाय॒न्निन्धा॑नाऽअ॒ग्नि स्व॑रा॒भर॑न्तः। त॑स्मिन्न॒हं नि द॑धे॒ नाके॑ऽअ॒ग्निं यमा॒हुर्मन॑व स्ती॒र्णब॑र्हिषम्॥४९॥
स्वर सहित पद पाठयेन॑। ऋष॑यः। तप॑सा। स॒त्रम्। आय॑न्। इन्धा॑नाः। अ॒ग्निम्। स्वः॑। आ॒ऽभर॑न्तः। तस्मि॑न्। अ॒हम्। नि। द॒धे॒। नाके॑। अ॒ग्निम्। यम्। आ॒हुः। मन॑वः। स्ती॒र्णब॑र्हिष॒मिति॑ स्ती॒र्णऽब॑र्हिषम् ॥४९ ॥
स्वर रहित मन्त्र
येनऽऋषयस्तपसा सत्रमायन्निन्धानाऽअग्निँ स्वराभरन्तः । तस्मिन्नहन्निदधे नाकेऽअस्ग्निँयमाहुर्मनव स्तीर्णबर्हिषम् ॥
स्वर रहित पद पाठ
येन। ऋषयः। तपसा। सत्रम्। आयन्। इन्धानाः। अग्निम्। स्वः। आऽभरन्तः। तस्मिन्। अहम्। नि। दधे। नाके। अग्निम्। यम्। आहुः। मनवः। स्तीर्णबर्हिषमिति स्तीर्णऽबर्हिषम्॥४९॥
विषय - पुढील मंत्रातही तोच विषय प्रतिपादित आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (येन) ज्या (तपसा) धर्मानुष्ठानरुप कर्माद्वारे (इन्धाना:) प्रकाशमान म्हणजे श्रेष्ठ अशा (स्व:) सुखाला (आभरन्त:) उत्तमप्रकारे प्राप्त करीत (ऋषय:) वेदार्थज्ञाता ऋषिगण (सत्रम्) सत्य विज्ञानमय (अग्निम्) विद्युत आदी अग्नीला (आयन्) प्राप्त करीत आले आहे (वा प्राप्त करीत आहेत.) (तस्मिन्) त्या अग्नीला (नाके) दु:खनाश व सुखप्राप्तीसाठी (यम्) त्या अग्नीला (स्तीर्णबर्हिषम्) विस्तीर्ण आकाशाला व्याप्त करून राहणार्या शक्तीला (मनव:) विचाशील विद्वान लोक (अग्निम्) अग्नी (आहु:) म्हणतात. त्या अग्नीला (अहम्) मी (नि दधे) धारण करतो (त्यापासून विविध लाभ घेतो) ॥49॥
भावार्थ - भावार्थ - ज्याप्रमाणे वेदज्ञाता विद्वज्जन सत्याचे अनुष्ठान करून (निसर्गातील अग्नी आदी शक्तीच्या गुण, कर्म, स्वभावाचे अध्ययन करून) विद्युत आदी पदार्थांचा योग्य उपयोग घेण्यात समर्थ होतात, त्याप्रमाणे पदार्थांचा उचित उपयोग घेऊन सर्व माणसांनी समृद्धिशाली व्हायला पाहिजे ॥49॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal