यजुर्वेद - अध्याय 15/ मन्त्र 63
ऋषिः - वसिष्ठ ऋषिः
देवता - विदुषी देवता
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
1
आ॒योष्ट्वा॒ सद॑ने सादया॒म्यव॑तश्छा॒याया॑ समु॒द्रस्य॒ हृद॑ये। र॒श्मी॒वतीं॒ भास्व॑ती॒मा या द्यां भास्या पृ॑थि॒वीमोर्व॒न्तरि॑क्षम्॥६३॥
स्वर सहित पद पाठआ॒योः। त्वा॒। सद॑ने। सा॒द॒या॒मि॒। अव॑तः। छा॒याया॑म्। स॒मु॒द्रस्य॑। हृद॑ये। र॒श्मी॒वती॒मिति॑ रश्मि॒ऽवती॑म्। भास्व॑तीम्। आ। या। द्या॒म्। भासि॑। आ। पृ॒थि॒वीम्। आ। उ॒रु। अ॒न्तरि॑क्षम् ॥६३ ॥
स्वर रहित मन्त्र
आयोष्ट्वा सदने सादयाम्यवतश्छायायाँ समुद्रस्य हृदये । रश्मीवतीम्भास्वतीमा या द्याम्भास्या पृथिवीमोर्वन्तरिक्षम् ॥
स्वर रहित पद पाठ
आयोः। त्वा। सदने। सादयामि। अवतः। छायायाम्। समुद्रस्य। हृदये। रश्मीवतीमिति रश्मिऽवतीम्। भास्वतीम्। आ। या। द्याम्। भासि। आ। पृथिवीम्। आ। उरु। अन्तरिक्षम्॥६३॥
विषय - विदुषी स्त्रीने काय करावा (तिचे कर्तव्य काय?) याविषयी पुढील मंत्रात कथन केले आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे (विदुषी गृहिणी) (या) जी तू (द्याम्) प्रकाशलोकाला (पृथिवीम्) भूमीला आणि (अन्तरिक्षम्) आकाशाला (आपल्या विद्वत्तेने आणि यशाने) (उस) अत्यंत (आ भासि) प्रकाशित करतेस. अशा (रश्मीवतीम्) विद्येच्या किरणांनी दीप्तीमान आणि (भास्वतीम्) सुशोभना असलेल्या (त्वा) तुला (आयो:) न्यायानुकूल आचरण करणार्या दीर्घजीवी पतीच्या (सदने) घरात आणि (अवत:) चांगल्या प्रकारे तुझे रक्षण करणार्या (वीर पतीच्या) (छायायाम्) आश्रयात मी (आ सादयामि) निश्चित होऊन ठेवतो. तसेच (समुद्रस्य) अंतरिक्षाच्या (हृदये) मध्ये मी (एक विद्वान वा परमेश्वर) (आ) चांगल्या प्रकारे स्थित करतो (कारण तुझ्या विद्येला समर्थ सुरक्षेची आवश्यकता आहे) ॥36॥
भावार्थ - भावार्थ - हे विदुषी स्त्री (गृहपत्नी), मी (एक विद्वान पुरोहित वा परमेश्वर) उत्तम प्रकारे तुझे पालन करणार्या पतीच्या आश्रमरुप स्थानात ठेवते. तू तिथे समुद्राप्रमाणे अचंचल व गुरुगंभीर होऊन स्थायीपणे राहा. तू गृहाश्रमधर्माच्या नियमाप्रमाणे वागून पती आणि घरातील इतर लोकांना सुखी ठेव. तसेच घरातील पती आदी सदस्यांनी तुला देखील आनंदी ठेवावे. ॥63॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal