अथर्ववेद - काण्ड 13/ सूक्त 2/ मन्त्र 36
सूक्त - ब्रह्मा
देवता - रोहितः, आदित्यः, अध्यात्मम्
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - अध्यात्म सूक्त
उ॒च्चा पत॑न्तमरु॒णं सु॑प॒र्णं मध्ये॑ दि॒वस्त॒रणिं॒ भ्राज॑मानम्। पश्या॑म त्वा सवि॒तारं॒ यमा॒हुरज॑स्रं॒ ज्योति॒र्यद॑विन्द॒दत्त्रिः॑ ॥
स्वर सहित पद पाठउ॒च्चा । पत॑न्तम् । अ॒रु॒णम् । सु॒ऽप॒र्णम् । मध्ये॑ । दि॒व: । त॒रणि॑म् । भ्राज॑मानम् । पश्या॑म । त्वा॒ । स॒वि॒तार॑म् । यम् । आ॒हु: । अज॑स्रम् । ज्योति॑: । यत् । अवि॑न्दत् । अत्त्रि॑: ॥२.३६॥
स्वर रहित मन्त्र
उच्चा पतन्तमरुणं सुपर्णं मध्ये दिवस्तरणिं भ्राजमानम्। पश्याम त्वा सवितारं यमाहुरजस्रं ज्योतिर्यदविन्ददत्त्रिः ॥
स्वर रहित पद पाठउच्चा । पतन्तम् । अरुणम् । सुऽपर्णम् । मध्ये । दिव: । तरणिम् । भ्राजमानम् । पश्याम । त्वा । सवितारम् । यम् । आहु: । अजस्रम् । ज्योति: । यत् । अविन्दत् । अत्त्रि: ॥२.३६॥
अथर्ववेद - काण्ड » 13; सूक्त » 2; मन्त्र » 36
भाषार्थ -
(सुपर्णम्) उत्तम-पंखों वाले पक्षी के समान (उच्चा पतन्तम्) ऊंचे आकाश में उड़ते हुए, (अरुणम्) आरोचमान, (दिवः मध्ये भ्राजमानम्) द्युलोक के मध्य में चमकते हुए, (तरणिम्) नौकारूप में तैरते हुए, (त्वा सवितारम्) तुझ प्रेरक को (पश्याम) हम देखें, (यम्) जिसे कि (अजस्रं ज्योतिः आहुः) अनश्वर ज्योति कहते हैं, (यद्) जिस ज्योति को (अत्त्रिः) “अत्ता" परमेश्वर ने (अविन्दत्) प्राप्त किया, उस पर स्वामित्त्व प्राप्त किया है।
टिप्पणी -
[इस प्रकार स्वीय और स्वामी के रूप में, मन्त्र में, सूर्यपिण्ड और उसके अधिष्ठाता का वर्णन हुआ है। अजस्रं१ ज्योतिः= सूर्य कल्पान्तस्थायी हैं, इसलिये इसे अनश्वर ज्योतिः कहा है]।[१. ज्योतियां ३ हैं। यथा 'त्रीणि ज्योतींषि सचते स षोडशी" (यजू ३२।५)। ये है (१) भौमाग्निरूप; (२) अन्तरिक्षीय विद्युत्; (३) द्युलोकस्थ, जिस में मुख्य सूर्याग्नि है। (१) और (२) ज्योतियां नश्वर है। परन्तु सूर्याग्नि कल्पान्त तक रहेगी। अतः इसे "अजस्रम्" अर्थात् अनश्वर कहा है। अजस्रम् = अ + जसु (हिंसायाम्)।]