यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 27
ऋषिः - अत्रिर्ऋषिः
देवता - दम्पती देवते
छन्दः - भूरिक् प्राजापत्या अनुष्टुप्,स्वराट आर्षी बृहती,
स्वरः - मध्यमः, गान्धारः
2
अव॑भृथ निचुम्पुण निचे॒रुर॑सि निचुम्पु॒णः। अव॑ दे॒वैर्दे॒वकृ॑त॒मेनो॑ऽयासिष॒मव॒ मर्त्यै॒र्मर्त्य॑कृतं पु॒रु॒राव्णो॑ देव रि॒षस्पा॑हि। दे॒वाना॑ स॒मिद॑सि॥२७॥
स्वर सहित पद पाठअव॑भृ॒थेत्यव॑ऽभृथ। नि॒चु॒म्पु॒णेति॑ निऽचुम्पुण। नि॒चे॒रुरिति॑ निऽचे॒रुः। अ॒सि॒। नि॒चु॒म्पु॒ण इति॑ निऽचुम्पु॒णः। अव॑। दे॒वैः। दे॒वकृ॑त॒मिति॑ दे॒वऽकृ॑तम्। ए॑नः। अ॒या॒सि॒ष॒म्। अव॑। मर्त्यैः॑। मर्त्य॑कृत॒मिति॒ मर्त्य॑कृतम्। पु॒रु॒राव्ण॒ इति॑ पुरु॒ऽराव्णः॑। दे॒व॒। रि॒षः। पा॒हि॒। दे॒वाना॑म्। स॒मिदिति॑ स॒म्ऽइत्। अ॒सि॒ ॥२७॥
स्वर रहित मन्त्र
अवभृथ निचुम्पुण निचेरुरसि निचुम्पुणः । अव देवैर्देवकृतमेनो यासिषमव मर्त्यैर्मर्त्यकृतम्पुरुराव्णो देव रिषस्पाहि । देवानाँ समिदसि ॥
स्वर रहित पद पाठ
अवभृथेत्यवऽभृथ। निचुम्पुणेति निऽचुम्पुण। निचेरुरिति निऽचेरुः। असि। निचुम्पुण इति निऽचुम्पुणः। अव। देवैः। देवकृतमिति देवऽकृतम्। एनः। अयासिषम्। अव। मर्त्यैः। मर्त्यकृतमिति मर्त्यकृतम्। पुरुराव्ण इति पुरुऽराव्णः। देव। रिषः। पाहि। देवानाम्। समिदिति सम्ऽइत्। असि॥२७॥
विषय - प्रजा का अपने दोष परित्याग ।
भावार्थ -
हे राजन् ! हे ( अवभृथ ) अपने अधीन समस्त अधिकारी और प्रजावर्ग को भरण पोषण करनेहारे ! और हे ( निचुम्पुण ) मन्द, अलक्षितरूप से गतिशील ! तू ( निचेरुः असि ) नित्य चलता रहता है, सर्वत्र राष्ट्र में व्यापक है, पर तो भी ( निचुम्पुणः ) अत्यन्त मन्दगति है, तेरी गति का पता नहीं लगता ! हे (देव) राजन् ! देव, द्रष्टः ! विजयशील ! दमन- कारिन् ! मैं (देवकृतम्) देखों, पूज्य विद्वानों के प्रति किये गये (एनः ) अपराध 'को ( देवैः ) विद्वान् पुरुषों द्वारा ( श्रव यासिषम् ) दूर कर त्याग दूं । और ( मर्त्यकृतम् एनः ) साधारण लोगों के प्रति किये अपराध को ( मत्यैंः ) साधारण जनों के साथ मिलकर ( अव यासिषम् ) दूर करूं । हे (देव) 'देव ! राजन् ! तू ( पुरुराव्णः ) नाना विध दारुण कष्टों के देनेवाले ( रिषः ) हिंसक पुरुष से हमें ( पाहि ) रक्षाकर। तू ( देवानाम् ) देव, विद्वानों और समस्त राष्ट्र के पदाधिकारियों के बीच में ( समित्) प्रज्वलित काष्ठ या सूर्य के समान तेजस्वी ( असि ) है । शत० ४ । ४ । ५ । २२ ॥
टिप्पणी -
१ अवभृथ। २ अव देवैर्देवकृत ।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
अग्निदेवता । (१) भुरिक् प्राजापत्याऽनुष्टुप् । गांधारः । ( २ ) स्वराडार्षी बृहती | मध्यमः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal