Loading...

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 47
    ऋषिः - शास ऋषिः देवता - विश्वकर्म्मेन्द्रो देवता छन्दः - विराट ब्राह्मी बृहती, स्वरः - मध्यमः
    2

    उ॒प॒या॒मगृ॑हीतो॒ऽस्य॒ग्नये॑ त्वा गाय॒त्रछ॑न्दसं गृह्णा॒मीन्द्रा॑य त्वा त्रि॒ष्टुप्छ॑न्दसं गृह्णामि॒ विश्वे॑भ्यस्त्वा दे॒वेभ्यो॒ जग॑च्छन्दसं गृह्णाम्यनु॒ष्टुप्ते॑ऽभिग॒रः॥४७॥

    स्वर सहित पद पाठ

    उ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इत्यु॑पया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। अ॒ग्नये॑। त्वा॒। गा॒य॒त्रछ॑न्दस॒मिति॑ गाय॒त्रऽछन्द॑सम्। गृ॒ह्णा॒मि॒। इन्द्रा॑य। त्वा॒। त्रि॒ष्टुप्छ॑न्दसम्। त्रि॒स्तुप्छ॑न्दस॒मिति॑ त्रि॒स्तुप्ऽछ॑न्दसम्। गृ॒ह्णा॒मि॒। विश्वे॑भ्यः। त्वा॒। दे॒वेभ्यः॑। जग॑च्छन्दस॒मि॑ति॒ जग॑त्ऽछन्दसम्। गृ॒ह्णा॒मि॒। अ॒नु॒ष्टुप्। अ॒नु॒स्तुबित्य॑नु॒ऽस्तुप्। ते॒। अ॒भि॒ग॒र। इत्य॑भिऽग॒रः ॥४७॥


    स्वर रहित मन्त्र

    उपयामगृहीतो स्यग्नये त्वा गायत्रच्छन्दसङ्गृह्णामीइन्द्राय त्वा त्रिष्टुप्छन्दसङ्गृह्णामि विश्वेभ्यस्त्वा देवेभ्यो जगच्छन्दसङ्गृह्णाम्यनुष्टुप्ते भिगरः ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। अग्नये। त्वा। गायत्रछन्दसमिति गायत्रऽछन्दसम्। गृह्णामि। इन्द्राय। त्वा। त्रिष्टुप्छन्दसम्। त्रिस्तुप्छन्दसमिति त्रिस्तुप्ऽछन्दसम्। गृह्णाामि। विश्वेभ्यः। त्वा। देवेभ्यः। जगच्छन्दसमिति जगत्ऽछन्दसम्। गृह्णाामि। अनुष्टुप्। अनुस्तुबित्यनुऽस्तुप्। ते। अभिगर। इत्यभिऽगरः॥४७॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 8; मन्त्र » 47
    Acknowledgment

    भावार्थ -

    हे योग्य पुरुष तू ( उपयामगृहीतः असि ) राज्यव्यवस्था द्वारा स्वीकृत है | ( अग्नये) अग्नि पद के लिये ( गायत्रछ्न्दसम् ) गायत्री छन्द से युक्त (त्वा) तुमकां (गृह्णामि ) स्वीकार करता हूं। और हे पुरुष (त्रिष्टुप् छन्दम् त्वा ) त्रिष्टुप् छन्द से युक्त तुझको ( इन्द्राय ) इन्द्रपद के लिये स्वीकार करता हूं। ( जगत् छन्दसं त्वा ) जगत् छन्द से युक्त तुझको ( विश्वेभ्यः देवेभ्यः ) समस्त देव विद्वानों के हित के लिये (गृह्णामि) स्वीकार करता हूं । हे राजन् ! ( ते अभिगर : ) तेरा उपदेष्टा आज्ञापक (अनुष्टुप् ) अनुष्टुप् यह वेदवाणी है । शत० ॥ 
    ( १ ) ' गायत्रछन्दसं--गायत्रोऽयं भूलोकः ॥ कौ० ८।९ ॥ ब्रह्म गायत्री, क्षत्रं त्रिष्टुप् । भूलोक और ब्रह्म वेद या ब्राह्मणों की 'छन्दस्' अर्थात् आच्छादक रक्षक को 'अग्नि' पद के लिये नियुक्त करे ! 
    ( २ ) क्षत्रस्यैवै तच्छन्दो यत् त्रिष्टुप् । कौ० १०। ५ ॥ बलं वै वीर्यं त्रिष्टुप् कौ० ७।२ ॥ बल की रक्षा करने वाले को 'इन्द्र' पद के लिये नियुक्त करे । 
    ( ३ ) पशवो वै जगती कौ० १६ । २ ।। जगती वै छन्दसा परमं पो पुष्टा । समस्त अन्य देवों के पदों पर पशु प्रजा समृद्धि के पालक पुरुषों को नियुक्त करे ॥ 
    ( ४ ) ' अनुष्टुप् वाग् वा अनुष्टुप् । श० ३ । १ । ४ । २ । प्रजा- पतिर्वा अनुष्टुप् । ता० ४। ८।९ ॥ अनुष्टुभो राजन्यः । तै० १ | ८ | २ || वाणी और प्रजा पालक शक्ति राष्ट्र का ' अभिगर आज्ञापक या उपदेष्टा हो । 

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -

    देवा ऋषयः । अदाभ्यो देवता ! विराड् ब्राह्मी बृहती मध्यमः ॥ 

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top