यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 56
ऋषिः - वसिष्ठ ऋषिः
देवता - विश्वेदेवा गृहस्था देवताः
छन्दः - आर्षी बृहती
स्वरः - मध्यमः
1
प्रो॒ह्यमा॑णः॒ सोम॒ऽआग॑तो॒ वरु॑णऽआ॒स॒न्द्यामास॑न्नो॒ऽग्निराग्नी॑ध्र॒ऽइन्द्रो॑ हवि॒र्द्धानेऽथ॑र्वो- पावह्रि॒यमा॑णः॥५६॥
स्वर सहित पद पाठप्रो॒ह्यमा॑णः। प्रो॒ह्यमा॑न॒ इति॑ प्रऽउ॒ह्यमा॑नः। सोमः॑। आग॑त॒ इत्याऽग॑तः। वरु॑णः। आ॒स॒न्द्यामित्या॑ऽस॒न्द्याम्। आस॑न्न॒ इत्याऽस॑न्नः। अ॒ग्निः। आग्नी॑ध्रे। इन्द्रः॑। ह॒वि॒र्द्धान॒ इति॑ हविः॒ऽधाने॑। अथ॑र्वा। उ॒पा॒व॒ह्रि॒यमा॑ण॒ इत्युप॑ऽअवह्रि॒यमा॑णः ॥५६॥
स्वर रहित मन्त्र
प्रोह्यमाणः सोमऽ आगतो वरुणऽआसन्द्यामासन्नोग्निराग्नीध्रेऽइन्द्रो हविर्धानेथर्वापावह्रियमाणो विश्वे देवाः ॥
स्वर रहित पद पाठ
प्रोह्यमाणः। प्रोह्यमान इति प्रऽउह्यमानः। सोमः। आगत इत्याऽगतः। वरुणः। आसन्द्यामित्याऽसन्द्याम्। आसन्न इत्याऽसन्नः। अग्निः। आग्नीध्रे। इन्द्रः। हविर्द्धान इति हविःऽधाने। अथर्वा। उपावह्रियमाण इत्युपऽअवह्रियमाणः॥५६॥
विषय - प्रजापति के कर्तव्य भेद से भिन्न २ रूप । पक्षान्तर में सोमयाग का वर्णन ।
भावार्थ -
(प्र ऊद्यमाणः आगतः ) अति आदर से सवारी आदि द्वारा लाया जाकर जब राजा प्राप्त होता है तब वह ( सोमः ) 'सोम', सर्वोपरि शासक और सबका आज्ञापक है । ( आसन्द्याम् आसन्नः ) आसन्दी राज्यसिंहासन पर स्थित हुआ वह राजा ( वरुणः ) सर्वश्रेष्ठ, सब से वरण करने योग्य, पापों से निवारक 'वरुण' है । ( आग्निघ्रे अग्निः ) तेजस्वी पद पर विराजमान, अग्नि के समान सन्तापकारी पद पर विराजमान वह ( अग्निः) अग्नि है | ( हविर्धाने ) वह अन्न द्वारा सब राष्ट्र के पालक 'हविर्धान' सब से मुख्य पद पर विराजता हुआ समस्त पृथिवी पर शासन करता हुआ राजा ( इन्द्र: ) 'इन्द्र है ( उपावहियमाण: अथर्वा ) प्रजा की रक्षा करने के लिये सदा उसके संनिकट स्थापित रहता हुआ वह (अथर्वा ) अहिंसक, प्रजापालक 'अथर्वा', प्रजापति है ॥
' अग्निध्रम् -- अन्तरिक्षम् आग्नीधम् । शत० ९ । २ । ३ । १५ । द्यावापृथिव्यौ वा एष यदाअग्निघ्रः शत् ०१।८ । १।४॥
हविर्धानम् । शिर एवास्य यज्ञस्य हविर्धानम् । श० ३।५।३।५ ॥ अयं वै लोको दक्षिणं हविर्धानम् कौ० ८ । ४ ॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -
वसिष्ठ ऋषिः । आर्षी पंक्तिः । पञ्चमः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal