English
यजुर्वेद - अध्याय 28/ मन्त्र 32
ऋषिः - सरस्वत्यृषिः
देवता - इन्द्रो देवता
छन्दः - भुरिक् शक्वरी
स्वरः - धैवतः
1
होता॑ यक्षत् सु॒रेत॑सं॒ त्वष्टा॑रं पुष्टि॒वर्द्ध॑नꣳ रू॒पाणि॒ बिभ्र॑तं॒ पृथ॒क् पुष्टि॒मिन्द्रं॑ वयो॒धस॑म्।द्वि॒पदं॒ छन्द॑ऽइन्द्रि॒यमु॒क्षाणं॒ गां न वयो॒ दध॒द् वेत्वाज्य॑स्य॒ होत॒र्यज॑॥३२॥
स्वर सहित पद पाठहोता॑। य॒क्ष॒त्। सु॒रेत॑स॒मिति॑ सु॒ऽरेत॑सम्। त्वष्टा॑रम्। पु॒ष्टि॒वर्ध॑न॒मिति॑ पुष्टि॒ऽवर्ध॑नम्। रू॒पाणि॑। बिभ्र॑तम्। पृथ॑क्। पुष्टि॑म्। इन्द्र॑म्। व॒यो॒धस॒मिति॑ वयः॒ऽधस॑म्। द्वि॒पद॒मिति॑ द्वि॒ऽपद॑म्। छन्दः॑। इ॒न्द्रि॒यम्। उ॒क्षाण॑म्। गाम्। न। वयः॑। दध॑त्। वेतु॑। आज्य॑स्य। होतः॑। यज॑ ॥३२ ॥
स्वर रहित मन्त्र
होता यक्षत्सुरेतसन्त्वष्टारम्पुष्टिवर्धनँ रूपाणि बिभ्रतम्पृथक्पुष्टिमिन्द्रँवयोधसम् । द्विपदञ्छन्द इन्द्रियमुक्षाणङ्गां न वयो दधद्वेत्वाज्यस्य होतर्यज ॥
स्वर रहित पद पाठ
होता। यक्षत्। सुरेतसमिति सुऽरेतसम्। त्वष्टारम्। पुष्टिवर्धनमिति पुष्टिऽवर्धनम्। रूपाणि। बिभ्रतम्। पृथक्। पुष्टिम्। इन्द्रम्। वयोधसमिति वयःऽधसम्। द्विपदमिति द्विऽपदम्। छन्दः। इन्द्रियम्। उक्षाणम्। गाम्। न। वयः। दधत्। वेतु। आज्यस्य। होतः। यज॥३२॥
विषय - पुन्हा त्याच विषयी -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे (होतः) दानदाता मनुष्या, ज्याप्रमाणे हा (होता) शुभगुण ग्रहीता मनुष्य (सुरेतसम्) आकर्षक पराक्रम करणार्‍या (त्वष्यरम्) तसेच अतिजगती आदी अति छंद मंत्राचे अर्थ जाणतात, ते सर्व प्रकाशमान आणि (पुष्टिवर्धनम्) पोषणाद्वारे वाढवितो आणि (रूपाणि) सुंदर रूपांना (पृथक्) वेगवेगळे (विभ्रतम्) धारण करतो, तसेच तो (वयोधसम्) मोठ्या वयाच्या (पुष्टिम्) व्यक्तीला पोषण देत (इन्द्रम्) उत्तम ऐश्‍वर्य अर्जित करतो, तसेच (द्विपदम्) दोन पाय असलेल्या मनुष्यादी प्राण्यांना (छन्दः) स्वातंत्र्य देतो (इन्द्रियम्) कान आदी इंद्रियांना पोषण देतो, कशा प्रकारे? की जसा एक (उक्षाणम्) वीर्यसेचनात समर्थ असा (गाम्) तरूण बैल (पुष्टी देतो, गायींना गर्भवती करतो) (न) त्याप्रमाणे तो गुणग्रहीता मनुष्य (वयः) आयू (दधत्) दीर्घप्रमाणात धारण करीत (आज्यस्य) यज्ञीय पदार्थांचे विज्ञान ओळखून (यक्षत्) होम करतो, तसेच (वेतु) होमसाठी आवश्यक पदार्थ आणतो, तसे हे होता, तूही (यज) होम कर ॥32॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा व वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहेत. हे मनुष्यांनो ज्याप्रमाणे एक वळू गायींना गाभण करतो आणि त्याप्रकारे गोवंशवृद्धी करतो, तसे गृहस्थांनी आपापल्या पत्नीला गर्भवती करून संतती वाढवावी. ज्यांना संतानाची कामना असेल, त्यांनी शरीर अवश्य पुष्ट म्हणजे सशक्त ठेवावे. जसा सूर्य पदार्थांचे रूप पाहण्यात कारण आहे, तसे विद्वान पुरूषांनी विद्या व सुशिक्षा अवश्य दिली व वाढविली पाहिजे. ॥32॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal