यजुर्वेद - अध्याय 28/ मन्त्र 33
ऋषिः - सरस्वत्यृषिः
देवता - इन्द्रो देवता
छन्दः - निचृदत्यष्टिः
स्वरः - गान्धारः
0
होता॑ यक्ष॒द् वन॒स्पति॑ꣳ शमि॒तार॑ꣳ श॒तक्र॑तु॒ꣳ हिर॑ण्यपर्णमु॒क्थिन॑ꣳ रश॒नां बिभ्र॑तं व॒शिं भग॒मिन्द्रं॑ वयो॒धस॑म्। क॒कुभं॒ छन्द॑ऽइ॒हेन्द्रि॒यं व॒शां वे॒हतं॒ गां वयो॒ दध॒द् वेत्वाज्य॑स्य॒ होत॒र्यज॑॥३३॥
स्वर सहित पद पाठहोता॑। य॒क्ष॒त्। वन॒स्पति॑म्। श॒मि॒तार॑म्। श॒तक्र॑तु॒मिति॑ श॒तऽक्र॑तुम्। हिर॑ण्यपर्ण॒मिति॒ हिर॑ण्यऽपर्णम्। उ॒क्थिन॑म्। र॒श॒नाम्। बिभ्र॑तम्। व॒शिम्। भग॑म्। इन्द्र॑म्। व॒यो॒धस॒मिति॑ वयः॒ऽधस॑म्। क॒कुभ॑म्। छन्दः॑। इ॒ह। इ॒न्द्रि॒यम्। व॒शाम्। वे॒हत॑म्। गाम्। वयः॑। दध॑त्। वेतु॑। आज्य॑स्य। होतः॑। यज॑ ॥३३ ॥
स्वर रहित मन्त्र
होता यक्षद्वनस्पतिँ शमितारँ शतक्रतुँ हिरण्यपर्णमुक्थिनँ रशनाम्बिभ्रतँवशिम्भगमिन्द्रँवयोधसम् । ककुभञ्छन्दऽइहेन्द्रियँवशाँ वेहतङ्गाँवयो दधद्वेत्वाज्यस्य होतर्यज ॥
स्वर रहित पद पाठ
होता। यक्षत्। वनस्पतिम्। शमितारम्। शतक्रतुमिति शतऽक्रतुम्। हिरण्यपर्णमिति हिरण्यऽपर्णम्। उक्थिनम्। रशनाम्। बिभ्रतम्। वशिम्। भगम्। इन्द्रम्। वयोधसमिति वयःऽधसम्। ककुभम्। छन्दः। इह। इन्द्रियम्। वशाम्। वेहतम्। गाम्। वयः। दधत्। वेतु। आज्यस्य। होतः। यज॥३३॥
विषय - पुनश्च, तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे (होतः) दानदाता मनुष्या, (इह) या जगात (आज्यस्य) तूप आदी उत्तम पदार्थाने (होता) होम करणारा माणूस कसा यज्ञ करतो - जसा (हिरण्यपर्णम्) तेजाद्वारे सर्वांचे रक्षण करणारा (वनस्पत्तिम्) किरणांचा स्वामी सूर्य प्रकाश देतो. (शमितारम्) शांत स्वभावाच्या (शतक्रतुम्) अतीव बुद्धिमान) वा कर्तृत्ववान (उक्थिनम्) प्रशंसनीय वचन सांगत (रशनाम्) (महत्त्वाच्या गोष्टीकडे) अंगुली निर्देश करणारा तो होता मनुष्य, योग्य तो संदेश (बिभ्रतम्) घेत देत (वशिम्) आपल्या वंशात असणारे (भगम्) सेवनीय ऐश्वर्य प्राप्त करीत (वयोधसम्) आयुष्य वाढवीत (इन्द्रम्) जीवाला प्रेरणा देतो. तसेच (ककुभम्) अर्थाचा अवरोध करणारा (छन्दः) प्रसन्नता कारक (इन्द्रियम्) धन प्राप्त करतो, तसेच (वशाम्) वंध्या आणि (वेदसम्) जिचा गर्भ ठरत नाही, अशा गायीला (पालन, रोगनिवारण आदी द्वारा स्वस्थ करतो) आणि अशाप्रकारे (वयः) इच्छित वस्तू (दधत्) धारण करीत (यक्षत्) यज्ञ करतो, तसे तूही (यज) यज्ञ कर. ॥33॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहे. जे मनुष्य आपल्या विद्येचा, धर्माचा उत्तम ज्ञानाचा प्रसार करतात की जसा सूर्य आपल्या प्रकाशाचा प्रसार करतो, आणि हे बुद्धिमान लोक आपल्या शरीरावयवांना नीरोगी ठेवून स्वतः विद्या व ऐश्वर्य प्राप्त करतात आणि इतरांना देतात, ते जगात प्रशंसनीय ठरतात. ॥33।
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal