English
अथर्ववेद - काण्ड 9/ सूक्त 4/ मन्त्र 5
दे॒वानां॑ भा॒ग उ॑पना॒ह ए॒षो॒पां रस॒ ओष॑धीनां घृ॒तस्य॑। सोम॑स्य भ॒क्षम॑वृणीत श॒क्रो बृ॒हन्नद्रि॑रभव॒द्यच्छरी॑रम् ॥
स्वर सहित पद पाठदे॒वाना॑म् । भा॒ग: । उ॒प॒ऽना॒ह: । ए॒ष: । अ॒पाम् । रस॑: । ओष॑धीनाम् । घृ॒तस्य॑ । सोम॑स्य । भ॒क्षम् । अ॒वृ॒णी॒त॒ । श॒क्र: । बृ॒हन् । अद्रि॑: । अ॒भ॒व॒त् । यत् । शरी॑रम् ॥४.५॥
स्वर रहित मन्त्र
देवानां भाग उपनाह एषोपां रस ओषधीनां घृतस्य। सोमस्य भक्षमवृणीत शक्रो बृहन्नद्रिरभवद्यच्छरीरम् ॥
स्वर रहित पद पाठदेवानाम् । भाग: । उपऽनाह: । एष: । अपाम् । रस: । ओषधीनाम् । घृतस्य । सोमस्य । भक्षम् । अवृणीत । शक्र: । बृहन् । अद्रि: । अभवत् । यत् । शरीरम् ॥४.५॥
अथर्ववेद - काण्ड » 9; सूक्त » 4; मन्त्र » 5
भाषार्थ -
(एषः) यह परमेश्वर (देवानाम्) दिव्य जनों का (भागः) भजनीय है, (उपनाह) यह जगत् के घटकों को परस्पर बान्धता है, अथवा भजन कर्ताओं के कष्टों के लिये यह अध्यात्म मरहमरूप हैं, (अपाम्) जलों का (रसः) शिवतम रसरूप है, (ओषधीनाम्) ओषधियों के और (घृतस्य) घृत के (रसः) स्वादिष्ट रसवत् आनन्द रसरूप है। वह (सोमस्य) भक्तिरस के (भक्षम्) भक्षण को (अवृणीत्) स्वीकार करता है,(शक्रः) वह शक्तिशाली है। उस की कृपा से (यत्) जो (शरीरम्) शरीर है वह (बृहद्-अद्रिः१) बड़े पर्वत के सदृश (अभवत्) सुदृढ़ हो जाता है।
टिप्पणी -
[उपनाहः= उप + नह बन्धने (दिवादिः), तथा "An unguent applied to a wound or sore (आप्टे)] [१. एह्यश्मानमातिष्ठाश्मा भवतु ते तनूः (अथर्व० २।१३।४)। मन्त्र में भी तनू अर्थात् शरीर को पत्थर समान दृढ़ करने का वर्णन हुआ है।]