English
अथर्ववेद - काण्ड 9/ सूक्त 4/ मन्त्र 7
आज्यं॑ बिभर्ति घृ॒तम॑स्य॒ रेतः॑ साह॒स्रः पोष॒स्तमु॑ य॒ज्ञमा॑हुः। इन्द्र॑स्य रू॒पमृ॑ष॒भो वसा॑नः॒ सो अ॒स्मान्दे॑वाः शि॒व ऐतु॑ द॒त्तः ॥
स्वर सहित पद पाठआज्य॑म् । बि॒भ॒र्ति॒ । घृ॒तम् । अ॒स्य॒ । रेत॑: । सा॒ह॒स्र: । पोष॑: । तम् । ऊं॒ इति॑ । य॒ज्ञम् । आ॒हु॒: । इन्द्र॑स्य । रू॒पम् । ऋ॒ष॒भ: । वसा॑न: । स: । अ॒स्मान् । दे॒वा॒: । शि॒व: । आ । ए॒तु॒ । द॒त्त: ॥४.७॥
स्वर रहित मन्त्र
आज्यं बिभर्ति घृतमस्य रेतः साहस्रः पोषस्तमु यज्ञमाहुः। इन्द्रस्य रूपमृषभो वसानः सो अस्मान्देवाः शिव ऐतु दत्तः ॥
स्वर रहित पद पाठआज्यम् । बिभर्ति । घृतम् । अस्य । रेत: । साहस्र: । पोष: । तम् । ऊं इति । यज्ञम् । आहु: । इन्द्रस्य । रूपम् । ऋषभ: । वसान: । स: । अस्मान् । देवा: । शिव: । आ । एतु । दत्त: ॥४.७॥
अथर्ववेद - काण्ड » 9; सूक्त » 4; मन्त्र » 7
भाषार्थ -
(घृतम्) प्रदीप्त सूर्य (अस्य) इस परमेश्वर का (रेतः) रेतस् है, जो कि (आज्यम्) आज्य आदि का (बिभर्ति) भरण-पोषण करता है, (साहस्रः) परमेश्वर हजारों प्रकार से (पोषः) सब का परिपोषण करता है। (तम् उ यज्ञम् आहुः) उसे [वेदवेत्ता] यज्ञ कहते हैं। (ऋषभः) श्रेष्ठ परमेश्वर (इन्द्रस्य) सम्राट् तथा सूर्य के (रूपम्, वसानः) रूप को धारण करता है। (सः) वह (दत्तः) दिया गया, (देवाः) हे दिव्य जनो ! (अस्मान्) हमें (शिवः ऐतु) कल्याणकारी स्वरूप में प्राप्त हो।
टिप्पणी -
[घृतम्= घृ क्षरणदीत्योः (जुहोत्यादिः); प्रदीप्तम् (उणा० ३।८९; महर्षि दयानन्द)। यज्ञम्= स यज्ञः (अथर्व० १३।४(४)।४०), तथा (यजु० ३१।६,७)। इन्द्रः= सम्राट् (यजु० ८।३७)। तथा सूर्य सम्राट् के सदृश प्रजापोषक परमेश्वर। अथवा “सूर्य के रूप वाला परमेश्वर यथा आदित्यवर्णं तमसः परस्तात्" (यजु० ३१।१८)। दत्तः=योगी आचार्य द्वारा हृदय में प्रकट किया गया परमेश्वर। बलीवर्दपक्षे,— “गौओं के उत्पादन द्वारा घृत आज्य प्रदाता। गो-वंश परम्परा द्वारा हजारों का पोषक। दत्तः=दान में दिया गया]