साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
मन्त्र चुनें
यजुर्वेद - अध्याय 12/ मन्त्र 77
ऋषिः - भिषगृषिः
देवता - वैद्यो देवता
छन्दः - निचृदनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
0
ओष॑धीः॒ प्रति॑मोदध्वं॒ पुष्प॑वतीः प्र॒सूव॑रीः। अश्वा॑ऽइव स॒जित्व॑रीर्वी॒रुधः॑ पारयि॒ष्ण्वः॥७७॥
स्वर सहित पद पाठओष॑धीः। प्रति॑। मो॒द॒ध्व॒म्। पुष्प॑वती॒रिति॒ पुष्प॑ऽवतीः। प्र॒सूव॑री॒रिति॑ प्र॒ऽसूव॑रीः। अश्वाः॑ऽइ॒वेत्यश्वाः॑ऽइव। स॒जित्व॑री॒रिति॑ स॒ऽजित्व॑रीः। वी॒रुधः॑। पा॒र॒यि॒ष्ण्वः᳖ ॥७७ ॥
स्वर रहित मन्त्र
ओषधीः प्रति मोदध्वम्पुष्पवतीः प्रसूवरीः । अश्वाऽइव सजित्वरीर्वीरुधः पारयिष्ण्वः ॥
स्वर रहित पद पाठ
ओषधीः। प्रति। मोदध्वम्। पुष्पवतीरिति पुष्पऽवतीः। प्रसूवरीरिति प्रऽसूवरीः। अश्वाःऽइवेत्यश्वाःऽइव। सजित्वरीरिति सऽजित्वरीः। वीरुधः। पारयिष्ण्वः॥७७॥
विषय - स-जित्वता-सह विजय
पदार्थ -
१. (पुष्पवती:) = प्रशस्त फूलोंवाली (प्रसूवरी:) = प्रशस्त फलोंवाली (ओषधीः प्रति) = ओषधियों का लक्ष्य करके (मोदध्वम्) = आनन्दित होके वैद्य रोगियों से कहता है कि ये ओषधियाँ अपने फूलों व फलों से तुम्हें भी फूला फला करनेवाली बनेंगी। तुम्हारे शरीर भी निर्दोष होंगे । जिस प्रकार ये ओषधियाँ प्रसन्न प्रतीत होती हैं तुम भी इसी प्रकार नीरोग होकर प्रसन्न हो जाओगे । २. ये ओषधियाँ (अश्वाः इव) = घोड़ों की भाँति - जिस प्रकार संग्राम में घोड़े विजय करानेवाले होते हैं उसी प्रकार (सजित्वरी:) = [सह विजयशीलाः] ये ओषधियाँ भी पथ्य के साथ रोगों को जीतनेवाली हैं। घोड़ा सवार के साथ युद्ध को जीतता है, इसी प्रकार ये ओषधियाँ पथ्य व उत्तम वैद्य के साथ रोगों को जीतती हैं। ३. (वीरुधः) = [विविधान् रोगान् सन्धन्ति इति] ये ओषधियाँ तुम्हारे विविध रोगों को रोकनेवाली हैं। ४. (पारयिष्णवः) = ये रोगरूप विघ्नों से हमें पार ले जानेवाली हैं। रोगों से पार ले जाकर ये हमें जीवन के अन्त तक ले चलती हैं।
भावार्थ - भावार्थ- ओषधियाँ रोगों को नष्ट करनेवाली हैं। ये तो हैं ही वीरुध = विविध रोगों को साथ मिलकर रोकनेवाली, और ओष = रोगदहन करने के कारण ओषधि हैं, परन्तु ये हैं सजित्वरी = जीतनेवाली । पथ्य और वैद्य इनके सहायक हों तभी ये रोगों को जीतती हैं।
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal