सपदार्थान्वयः - हे वनस्पते! वनानां=विद्याप्रकाशकानां पतिः=पालयिता तत्सबुद्धौ, विद्वंस्त्वं याऽऽङ्गिरसियाङ्गिरीभिरग्न्यादिभिर्निवृत्ता=सिद्धा सा, ऊर्णम्रदाः ऊर्णम्=आच्छादानं मृद्नन्ति=सन्त्वेषन्ति यया सा, ऊर्क्=शिल्पविद्या पराक्रमान्नादिप्रदा शिल्पविद्या [असि]=अस्ति या ऊर्जं पराक्रममन्नादिकं वा [मयि] शिल्पिनि [धेहि]=दधाति, या सोमस्य उत्पन्नस्य पदार्थसमूहस्य नीविः या नितरां व्ययति=संवृणोति[असि] =अस्ति । या विष्णो: शिल्पविद्याव्यापकस्य विदुषः सकाशात् प्राप्यंयजमानस्य शिल्पक्रियाविदः इन्द्रस्य परमैश्वर्येण युक्तस्य योजकस्य वा [शर्म] सुखं योनिः निमित्तं [असि]=अस्ति भवति । या अस्य प्रत्यक्षमनुष्ठीयमानस्य उदृचः उक्तार्थस्य [उत्कृष्टा अधीताः प्रत्यक्षीकृता ऋचो यस्मिंस्तस्य] विष्णो: शिल्पविद्याव्यापकस्य विदुषः सकाशात् प्राप्यं यज्ञस्य शिल्पविद्यासाध्यस्य शर्म=सुखकारिका (सुखम्)[असि]=अस्ति तामाधेहि समन्ताद् दधाति। सुसस्याः शोभनानि सस्यानि=धान्यादीनि=याभ्यस्ताः, कृषीः कर्षन्ति=विलिखन्ति याभिः क्रियाभिस्ताः कृधि=कुरु कारय वा, [ऊर्ध्व:] ऊर्ध्वम् ऊर्ध्वं स्थित ऊर्ध्वं स्थापितो वा मामुच्छ्रयस्व उत्कृष्टं सेवस्व सेवते वा । सुसस्याः शोभनानि सस्यानि=धान्यादीनि याभ्यस्ताः कृषीः कर्षन्ति=विलिखन्ति याभिः क्रियाभिस्ताः च अंहसः पापात्तत्फलाद् दुःखाद्वा [भा] मां पाहि रक्ष रक्षतिवा। विमानादिषु यानेषु यो [वनस्पते] वनस्पतिः वृक्षावयवम् ऊर्ध्वं स्थाप्यते तमप्युच्छ्रयस्व सेवस्व सेवते वा ।। ४ । १० ।। [हे वनस्पते विद्वांस्त्वं.........ऊर्क्=शिल्पविद्या [असि] अस्ति......तमाधेहि, सुसस्याः कृषी: कृधि=कुरु कारय वा]

पदार्थः -
( ऊर्क्) पराक्रमान्नादिप्रदा शिल्पविद्या (असि) अस्ति। अत्र सर्वत्र व्यत्ययः (आङ्गिरस) याङ्गिरीभिरग्न्यादिभिर्निर्वृत्ता=सिद्धा सा । ऊवटमहीधराभ्यामिदं निघातत्वात् संबोधनान्तं पदमबुद्ध्वा व्याख्यातमत एतयो: स्वरज्ञानमपि नास्त्यर्थज्ञानस्य तु का कथा? (ऊर्णम्रदाः) ऊर्णमाच्छादनं मृद्नन्ति मृदन्ति संत्वेषन्ति यया सा (ऊर्जम्) पराक्रममन्नादिकं वा (मयि) शिल्पिनि (धेहि) दधाति (सोमस्य) उत्पन्नस्य पदार्थ- समूहस्य (नीविः) या नितरां व्ययति=संवृणोति । नौ व्योर्यलोपः ॥ उ० ४ ।१४१ ॥ इत्यौणादिकसूत्रेण व्येञ्संवरण इत्यस्मादिण् प्रत्ययः । स च डित् । डित्वादाकारलोपः। यलोपस्तु सूत्रेणैव पूर्वपदस्य च दीर्घत्वम् (असि) अस्ति (विष्णोः) शिल्पविद्याव्यापकस्यविदुषः सकाशात् प्राप्यम् (शर्म) सुखम् (असि) अस्ति (शर्म) सुखम् (यजमानस्य) शिल्पक्रियाविदः (इन्द्रस्य) परमैश्वर्येण युक्तस्य योजकस्य वा (योनिः) निमित्तम् (असि) भवति (सुसस्याः) शोभनानि सस्यानि=धान्यादीनि यास्यास्ताः (कृषी:) कर्षन्ति=विलिखन्ति याभिः क्रियाभिस्ताः। अत्र कः करत् करति०॥ अ० ८।३।५० ॥ इति विसर्जनीयस्य सत्यम् (कृधि) कुरु, कारय वा (उत्) उत्कृष्टार्थे (श्रयस्व) सेवस्व, सेवते वा (वनस्पते) वनानां=विद्याप्रकाशकानां पतिः=पालयिता तत्संबुद्धौ वृक्षावयवो वा (ऊर्ध्वः) ऊर्ध्वं स्थित ऊर्ध्वं स्थापितो वा (मा) माम् (पाहि) रक्ष, रक्षति वा (अंहसः) पापात्तत्फलाद् दुःखाद्वा (आ) समन्तात् (अस्य) प्रत्यक्ष-मनुष्ठीयमानस्य (यज्ञस्य) शिल्पविद्यासाध्यस्य (उदृचः) उक्तार्थस्य ॥ अयं मंत्रः श० ३ । २ । १ । १४-३५ व्याख्यातः ।। १० ।।

भावार्थः - मनुष्यैर्विद्वद्भ्यः शिल्पविद्यां साक्षात्कृत्यैतां प्रचार्य्यं सर्वे मनुष्याः समृद्धाः कार्याः।। ४ । १० ।।

विशेषः - अंगिरस।यज्ञः=स्पष्टम् । कृधीत्यन्तस्य निचृदार्षी जगती । निषादः । उच्छ्रयस्वेत्यस्य साम्नी त्रिष्टुप्।धैवतः।।