सपदार्थान्वयः - हे विद्वन् मनुष्य ! यथा या वस्वी याऽग्न्यादि पदार्थाख्यवसुविद्यासम्बन्धिनी, वसुभिश्चतुर्विंशतिवर्षकृतब्रह्मचर्यै:प्राप्ता सा [असि]=अस्ति, अदितिः प्रकाशवन्नित्या [असि]=अस्ति, रुद्रा सा प्राणवायुसम्बन्धिनी, चतुश्चत्वारिंशद्धायनावधिसेवितब्रह्मचर्यैः स्वीकृता सा [असि]=अस्ति, आदित्या याऽऽदित्यवदर्थं विद्याप्रकाशिकाऽष्टचत्वारिंशत्संवत्सरपर्यन्तानुष्ठितब्रह्मचर्यैः स्वीकृता सा [असि]= अस्ति, चन्द्रा आह्लादयित्री [असि]=अस्ति, यां बृहस्पतिः परमेश्वरो विद्वान् वा सुम्नेसुखेरमयति=प्रेरयति, यां रुद्रः दुष्टानां रोदयिता विद्वान् वसुभिः उषित उषितसर्वविद्यैर्विद्वद्भिः सह वर्तमानामाचके समन्तात् कामितवान् कामयतां वा, यामहं कामये, तथा त्वां=तां भवान् रम्णातु=रमयतु ॥ ४ । २१ ।।

पदार्थः -
(वस्वी) याऽग्न्यादिपदार्थाख्यवसुविद्यासंबन्धिनी वसुभिश्चतुर्विंशतिवर्षं कृतब्रह्मचर्यैः प्राप्ता सा (असि) अस्ति। अत्र सर्वत्र व्यत्ययः (अदितिः) प्रकाशवन्नित्या। अदितिर्द्यौरिति प्रकाशकारकोऽर्थो गृह्यते (असि) अस्ति (आदित्या) यऽऽदित्यवदर्थविद्याप्रकाशिकाऽष्टचत्वारिंशत्संवत्सरपर्यन्तानुष्ठितब्रह्मचर्य्यैः स्वीकृता सा (असि) अस्ति (रुद्रा) सा प्राणवायुसंबन्धिनी चतुश्चत्वारिंशद्धायनावधिसेवितब्रह्मचर्यैः स्वीकृता सा (असि) अस्ति (चन्द्रा) आह्लादयित्री (असि) अस्ति (बृहस्पतिः) परमेश्वरो विद्वान् वा (त्वा) ताम् (सुम्ने) सुखे (रम्णातु) रमयतु । अत्रान्तर्गतो ण्यर्थो विकरणव्यत्ययश्च (रुद्रः) दुष्टानां रोदयिता विद्वान् (वसुभिः) उषितसर्वविद्यैर्विद्वद्भिः सह (आ) समन्तात् (चके) कामितवान् कामयतां वा अत्र पक्षे लोडर्थे लिट्। आचक इति कान्तिकर्मसु पठितम् ॥ निघं० २ । ६ ॥ अयं मंत्र: श० ३।२।४।१-२ व्याख्यातः ॥ २१ ॥ [या वस्वी [असि]=अस्ति,अदिति: [असि]=अस्ति]

भावार्थः - अत्र श्लेषवाचकलुप्तोपमालङ्कारौ ॥ यथा ये वाग्विद्युतौ प्राणपृथिव्यादिभि: सह वर्तमाने अनेकव्यवहारहेतू स्तः, [रुद्रा[असि]=अस्ति, आदित्या [असि]=अस्ति, चन्द्रा [असि]=अस्ति] ये जितेन्द्रियादिधर्मपुरस्सरं यथायोग्यं कृतब्रह्मचर्यैर्मनुष्यैर्विज्ञानेन क्रियासु संप्रयोजिते सत्यौ वाग्विद्युतौ बहुसुखकारके जायेते। ऐते त्वमपि नित्यं सेवस्व ।। ४ । २१ ।।

भावार्थ पदार्थः - चन्द्रा=बहुसुखकारिका।

विशेषः - वत्सः। वाग्विद्युतौ=वाणी विद्युच्च । विराडार्षी बृहती। मध्यमः ॥