सपदार्थान्वयः - हे जगदीश्वर ! यतो वृषभः श्रेष्ठः त्वमदित्याः पृथिव्यादेः त्वक् यस्त्वचति= संवृणोति स असि, अदित्यै पृथिव्यादिसृष्टये सद: स्थापनम् आसीद=आसादयसि, द्यां सूर्यादिकम् अस्भनात्=स्तभ्नासि, वरिमाणं वरस्य भावम् अन्तरिक्षम् अवकाशम् अमिमीत=निर्मिमीषे, सम्राट् यः सम्यग् राजते स सन् पृथिव्याः=अन्तरिक्षस्य अन्तरिक्षस्य=अवकाशस्य मध्ये विश्वा सर्वाणि भुवनानि लोकान् आसीदत्=आसादयसि। अस्मातानि=एतानिविश्वा=सर्वाणि अखिलानि वरुणस्य परमेश्वरस्य ते=तव इत्=एव व्रतानि शीलानि सन्तीति वयम् अपद्महि=विजानीयामेत्येकः॥ [सूर्यो वायुश्च] यो वृषभः श्रेष्ठ: सम्राट्=सूर्यो वायुश्च यः सम्यग्राजते स अदित्याः पृथिव्यादेः त्वक् यस्त्वचति=संवृणोति स असि=अस्ति, संवृणोत्यदित्यै पृथिव्यादिसृष्टये सदः स्थापनम् आसीद=आसादयति, द्यां प्रकाशम् अस्तभ्नात्=स्तभ्नाति धरति वा वरिमाणं वरस्य भावम् अन्तरिक्षम्=अवकाशम्अमिमीत=निर्मिमीते, पृथिव्याः=अन्तरिक्षस्य मध्ये अन्तरिक्षस्यावकाशस्य मध्ये विश्वा सर्वाणि भुवनानि लोकान् आसीदत्=आसादयति सर्वतः सादयत्यवस्थापयति वा तस्य तानि=एतानि विश्वा=सर्वाणि अखिलानि वरुणस्य=सूर्यस्य वायोश्चइत्=एव व्रतानि=शीलानि सन्तीति वयम् अपद्महीति द्वितीयः ।। ४ । ३० ।। [ अनुवृत्तिमाह--]

पदार्थः -
(आदित्याः) पृथिव्यादे: (त्वक्) यस्त्वचति संवृणोति सः (असि) अस्ति वा । अत्र पक्षे सर्वत्र व्यत्ययः (अदित्यै) पृथिव्यादिसृष्टये (सदः) स्थापनम् (आ) समन्तात् (सीद) सादयति वा । अत्र व्यत्ययोऽन्तर्गतो ण्यर्थश्च (अस्तभ्नात्) स्तभ्नासि, स्तभ्नाति धरति वा । अत्र लडर्थे लङ् (द्याम्) सूर्यादिकं प्रकाशं वा (वृषभः) श्रेष्ठः (अन्तरिक्षम्) अवकाशम् (अमिमीत) निर्मिमीते । अत्रापि लडर्थे लुङ् (वरिमाणम्) वरस्य भावम् (पृथिव्याः) अन्तरिक्षस्यावकाशस्य मध्ये। पृथिवीत्यन्तरिक्षनामसु पठितम् ॥ निघं० १ ॥ ३ ॥ (आ) सर्वतः (आसीदत्) सादयसि सादयत्यवस्थापयति वा (विश्वा) सर्वाणि (भुवनानि) लोकान् (सम्राट् ) यः सम्यग्राजते सः (विश्वा) अखिलानि (इत्) एव (तानि) एतानि (वरुणस्य) परमेश्वरस्य, सूर्य्यस्य, वायोर्वा (व्रतानि) शीलानि ॥ अयं मंत्रः श० ३ ।३ ।४ ।१-५ व्याख्यातः ॥ ३०॥ [ ईश्वरः]

भावार्थः - अत्र श्लेषालङ्कारः॥ पूर्वस्मान्मत्राद् 'अपद्महि' इति पदमनुवर्त्तते । [हे जगदीश्वर! --पृथिव्याः=अन्तरिक्षस्य विश्वा भुवनान्यासीदत्=आसादयसि, अस्मात्तानि= एतानि......= ते=तव इत्=एव व्रतानि सन्ति] परमेश्वरस्यैतैष स्वभावो यदिदं सर्वमभिव्याप्य रचयित्वा धरत्येव सूर्यवाय्वोरपि प्रकाशधारणस्वभावोऽस्ति ।।४ ।३० ॥

भावार्थ पदार्थः - व्रतानि=स्वभावाः ॥

विशेषः - वत्सः। वरुण:=ईश्वरः, सूर्यो-वायुश्च ॥ पूर्वस्य स्वराड्याजुषी त्रिष्टुप्। अस्तभ्नादित्यन्तस्यार्षी त्रिष्टुप्। धैवतः