सपदार्थान्वयः - हे विद्वन् मनुष्य! त्वं यथा या देवयजने देवानां=विदुषां सङ्गतिकरण एतेभ्यो दाने वा अदित्या: अन्तरिक्षस्य पृथिव्याःभूमेर्मध्ये इडायाः स्तोतुमन्वेष्टुमर्हाया वेदवाण्या: [मूर्द्धन्] मूर्द्धनि वर्तमानां स्वाहा यया क्रियया सुहुतं यजति तस्याः घृतवत् घृतेन=पुष्टिदीप्तिकारकेण तुल्या पदं वेदितव्यं प्राप्तव्यं वा असि=अस्ति, यामहम् आ / जिघर्मि समन्तात् प्रदीप्ये सञ्चालयामि वा त्वा=तां त्वमपि जिघृहि। या अस्मे=अस्मासु रमते सा युष्मास्वपि रमस्व=रमतां रमयतु वा, यामहं रमयामि तां भवानपि स्वस्मिन् रमयतु । योऽस्मे=अस्माकं बन्धुः भ्राता अस्ति स ते=तव अप्यस्तु, यो राय:=धनसमूहःविद्यादिसुवर्णधनं त्वय्यस्ति स मे=मय्यप्यस्तु । तोतः तुवन्ति=जानन्ति प्राप्नुवन्ति हिंसन्ति वा येन सः, भवान् या रायः=विद्याधनसमृद्धीः प्राप्नोति ता मे= मय्यपि सन्तु, या मयि वर्त्तन्ते तास्त्वे=त्वयि अपि सन्तु, एता रायः=समृद्धयः विद्याराज्यसमृद्धय सन्ति ताः सर्वेषां सुखायापि संप्रयुक्ताः सन्तु । तथैवं जानन्तो निश्चिन्वन्तोऽनुतिष्ठन्तो यूयं वयं मनुष्याः च रायः उक्तधनस्य पोषेण पुष्यन्ति येन तेन कदाचिन्मा वियौष्म=कदाचिद् वियुक्ता मा भवेम, तथैव सर्वे भवन्तु ।। ४ । २२ ।। [हे विद्वन् मनुष्य! त्वं यथा देवयजने.......घृतवत् पदमसि=अस्ति, यामहमाजिघर्मि त्वा=तां त्वमपि जिघृहि,......एता रायः सन्ति ताः सर्वेषां सुखायापि सं प्रयुक्ताः सन्तु,.......यूयं वयं च रायस्पोषेण कदाचिन्मा वियौष्म=कदाचिद् वियुक्ता मा भवेम]

पदार्थः -
(अदित्याः) अन्तरिक्षस्य । अदितिरन्तरिक्षमित्यस्मादयमर्थो गृह्यते (त्वा) ताम् (मूर्द्धन्) मूर्द्धनि वर्तमानाम् (आ) समन्तात् (जिघर्मि) प्रदीप्ये संचालयामि वा (देवयजने) देवानां=विदुषां संगतिकरण एतेभ्यो दाने वा (पृथिव्याः) भूमेर्मध्ये (इडायाः) स्तोतुमन्वेष्टुमर्हाया वेदवाण्याः। इडेति वाङ्नाम पठितम् ॥ निघं० १ । ११॥ (पदम्) वेदितव्यं प्राप्तव्यं वा (असि) अस्ति (घृतवत्) घृतेन पुष्टिदीप्तिकारकेण तुल्या (स्वाहा) यया क्रियया सुहृतं यजति तस्याः (अस्मे) अस्मासु (रमस्व) रमतां रमयतु वा (अस्मे) अस्माकम् । अत्र सर्वत्र सुपां सुलुगिति शे आदेशः (ते) तव (बन्धुः) भ्राता (त्वे) त्वयि (रायः) विद्यादिसुवर्णधनम् (मे) मयि (रायः) धनम् (मा) निषेधार्थे (वयम्) मनुष्याः (रायः) उक्तधनस्य (पोषेण) पुष्यन्ति येन तेन (वि) विगतार्थे (यौष्म) युक्ता भवेम (तोतः) तुवन्ति जानन्ति प्राप्नुवन्ति हिंसन्ति वा येन सः। अत्र तु 'गतिवृद्धि हिंसासु' इति धातोर्बाहुलकादौणादिकस्तन् प्रत्यय: (रायः) विद्याराज्यसमृद्धयः॥ अयं मंत्र: श० ३ ।३ ।१ ।४–११ व्याख्यातः ॥ २२ ॥

भावार्थः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः॥ मनुष्यैर्या सत्यविद्या धर्मसंस्कृता वाग्, विद्याक्रियाभ्यां संप्रयुक्ता विद्युदादिविद्याऽस्ति सा सर्वेभ्य उपदिश्य, संग्राह्य, सुखदुःखव्यवस्थां समानां विदित्वा, सर्वमैश्वर्यं परोपकारे संयोज्य सदा सुखयितव्यम् । नैवं कदाचिद् व्यवहारः कर्त्तव्यो येन स्वस्यान्यस्य वैश्वर्यह्रासः कदाचिद् भवेदिति ॥ ४ ॥ २२ ॥

विशेषः - वत्सः । वाग्विद्युतौ= वाणी विद्युच्च॥ ब्राह्मी पंक्तिः ।पञ्चमः ॥