English
यजुर्वेद - अध्याय 20/ मन्त्र 3
दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुः प्र॑स॒वेऽश्विनो॑र्बा॒हुभ्यां॑ पू॒ष्णो हस्ता॑भ्याम्। अ॒श्विनो॒र्भैष॑ज्येन॒ तेज॑से ब्रह्मवर्च॒साया॒भि षि॑ञ्चामि॒ सर॑स्वत्यै॒ भैष॑ज्येन वी॒र्याया॒न्नाद्याया॒भि षि॑ञ्चा॒मीन्द्र॑स्येन्द्रि॒येण॒ बला॑य श्रि॒यै यश॑से॒ऽभि षि॑ञ्चामि॥३॥
स्वर सहित पद पाठदे॒वस्य॑। त्वा॒। स॒वि॒तुः। प्र॒स॒व इति॑ प्रऽस॒वे। अ॒श्विनोः॑। बा॒हुभ्या॒मिति॑ बा॒हुऽभ्या॑म्। पू॒ष्णः। हस्ता॑भ्याम्। अ॒श्विनोः॑। भैष॑ज्येन। तेज॑से। ब्र॒ह्म॒व॒र्च॒सायेति॑ ब्रह्मऽवर्च॒साय॑। अ॒भि। सि॒ञ्चा॒मि॒। सर॑स्वत्यै। भैष॑ज्येन। वी॒र्या᳖य। अ॒न्नाद्या॒येत्य॒न्नऽअद्या॑य। अ॒भि। सि॒ञ्चा॒मि॒। इन्द्र॑स्य। इ॒न्द्रि॒येण॑। बला॑य। श्रि॒यै। यश॑से। अ॒भि। सि॒ञ्चा॒मि॒ ॥३ ॥
स्वर रहित मन्त्र
देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेश्विनोर्बाहुभ्याम्पूष्णो हस्ताभ्याम् । अश्विनोर्भैषज्येन तेजसे ब्रह्मवर्चसायाभि षिञ्चामि सरस्वत्यै भैषज्येन वीर्यायान्नाद्यायाभिषिञ्चामिऽइन्द्रस्येन्द्रियेण बलाय श्रियै यशसेभिषिञ्चामि ॥
स्वर रहित पद पाठ
देवस्य। त्वा। सवितुः। प्रसव इति प्रऽसवे। अश्विनोः। बाहुभ्यामिति बाहुऽभ्याम्। पूष्णः। हस्ताभ्याम्। अश्विनोः। भैषज्येन। तेजसे। ब्रह्मवर्चसायेति ब्रह्मऽवर्चसाय। अभि। सिञ्चामि। सरस्वत्यै। भैषज्येन। वीर्याय। अन्नाद्यायेत्यन्नऽअद्याय। अभि। सिञ्चामि। इन्द्रस्य। इन्द्रियेण। बलाय। श्रियै। यशसे। अभि। सिञ्चामि॥३॥
विषय - पुढील मंत्रात तोच विषय -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (राज्याभिषेकाच्या वेळी विशिष्ट प्रजाजनाद्वारे राजाला उद्देशून हा मंत्र उच्चारता येतो. या मंत्राचा असा विनियोग शक्य आहे) (प्रजाजन म्हणतो) हे शुभलक्षणसंपन्न पुरूष (हे राजा) (सवितुः) समस्त ऐश्वर्याचा जो स्वामी, त्या (देवस्य) कीर्तीमान जगदीश्वराने (प्रसवे) उत्पन्न केलेल्या या जगामध्ये (अश्विनोः) राज्यातील विद्वान अध्यापक आणि उपदेशक यांच्या (बाहुभ्याम्‌) शक्ती आणि पराक्रमाने (मी-प्रजाजन) तुम्हाला अभिषिक्त करीत आहे) तसेच (पूष्णोः) पूर्ण बलवान, वायूप्रमाणे शक्तिमान (राज्यातील अशा) सर्व पुरूषांच्या (हस्ताभ्याम्) उत्साहवृत्ती आणि पुरूषार्थवृत्ती व सहाय्य घेण्यासाठी (मी तुम्हाला नियुक्त करीत आहे) (तसेच राज्यातील) (अश्विनोः) वैद्यकविद्या शिकविणाऱ्या आणि औषधी निर्माण करणाऱ्या कारागीरांच्या (भैषज्येन) वैद्यकीय ज्ञानापासून लाभ घेण्यासाठी आणि त्यापासून (तेजसे) उन्नत होण्यासाठी (मी वा आम्ही प्रजाजन तुम्हाला अभिषिक्त वा नियुक्त करीत आहोत) या शिवाय (ब्रह्मवर्चसाय) वेदाध्ययनासाठी (मी वा आम्ही) तुम्हाला (अभि, षिञ्चामि) अभिषिक्त करीत आहोत. (भैषज्येन) औषधीच्या प्रयोगामुळे (सरस्वत्यै) उत्तमप्रकारे शिक्षित तुमच्या वाणीला (वीर्याय) पराक्रम करण्यासाठी आणि (अन्नाद्याया) अन्नादीच्या प्राप्तीसाठी (अभि, षिञ्चामि) मी नियुक्त करीत आहे. तसेच (इन्द्रस्य) राज्यातील ऐवर्यशाली लोकांच्या (इन्द्रियेण) धनाद्वारे (बलाय) शक्ती प्राप्त करण्यासाठी) आणि (श्रियै) शोभिवंत राज्यलक्ष्मीसाठी व (यशसे) पुण्यप्रद कीर्तीसाठी (मी वा आम्ही प्रजाजन) हे राजा, तुम्हाला अभिषिक्त करीत आहोत (वर वर्णित उद्देश्यांच्या प्राप्तीकरिता आम्ही प्रजाजन तुम्हाला आपला राजा म्हणून निवडत आहोत व तुम्हाला वरील अधिकार प्रदान करीत आहोत.) ॥3॥
भावार्थ - भावार्थ - सर्व मनुष्यांसाठी हेच हिताचे आहे की त्यानी या जगात राज्यपालनाचा अधिकार अशा मनुष्यास द्यावा (अशा व्यक्तीलाच आपला राजा निवडावा की जो) शुभ कर्म करणारा, शुभगुणयुक्त आणि सुखभावी असेल. अशा व्यक्तीमुळे जगात वा राज्यात धर्मयुक्त कामें होतील व वाढतील ॥3॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal